Οι σύγχρονες τεχνικές ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, σε συνδυασμό με την ελαστική ελληνική νομοθεσία, έχουν μετατρέψει τη χώρα μας σε Γη της επαγγελίας για επίδοξους γονείς από ολόκληρο τον κόσμο.
Όμως πόσο ρεαλιστικό είναι το όνειρο της δημιουργίας οικογένειας για ένα υπογόνιμο ζευγάρι και ποιους κινδύνους μπορεί να κρύβει το επίμονο κυνήγι του;
Τον Ιούνιο του 2009 η 27χρονη Αμερικανίδα Κορίνα Ρόμπερτς δολοφόνησε την έγκυο φίλη της και της αφαίρεσε το πλήρως σχηματισμένο έμβρυο από τη μήτρα. Λίγο αργότερα η δολοφόνος κάλεσε το Κέντρο Άμεσης Βοήθειας και ισχυρίστηκε ότι είχε μόλις γεννήσει. Αυτή η μακάβρια υπόθεση ανήκει στις σπάνιες περιπτώσεις όπου η επιθυμία μίας γυναίκας να γίνει μητέρα φτάνει σε τέτοια άκρα. Παράλληλα, χιλιάδες συμπατριώτισσες της Ρόμπερτς κάνουν μεγάλες θυσίες προκειμένου να αποκτήσουν ένα παιδί. «Η επιθυμία κάποιων ανθρώπων να κάνουν οικογένεια είναι τόσο ισχυρή, ώστε δεν τους σταματάει τίποτα – θα πιάσουν δεύτερη δουλειά, θα βάλουν υποθήκη το σπίτι τους, θα πάρουν μεγάλα δάνεια, θα ξοδέψουν όλες τις οικονομίες και την περιουσία τους», έχει γράψει η Κίμπερλυ Κράβιτς, καθηγήτρια νομικής του αμερικάνικού πανεπιστημίου Ντουκ, στο βιβλίο «Baby Markets» (εκδ. Cambridge University Press, 2010). «Εν ολίγοις η προσπάθειά τους σταματά μόνον όταν πετύχουν τον στόχο τους ή όταν πάψουν να έχουν πρόσβαση σε οικονομικούς πόρους».
Οι ΗΠΑ επιτρέπουν την αγοραπωλησία γενετικού υλικού και το γεγονός αυτό μπορεί να εκτινάξει το κόστος μίας ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής (Ι.Υ.Α.) σε δυσπρόσιτο ύψος για τον μέσο Αμερικανό. Από την άλλα, τα ζευγάρια που έχουν την οικονομική άνεση να πληρώσουν για ένα ωάριο έχουν και την πολυτέλεια να επιλέξουν κάποιο με γενετικά χαρακτηριστικά της αρεσκείας τους. Όπως εξηγεί η δρ. Κράβιτς: «Τα ωάρια που προέρχονται από δότριες με υψηλές επιδόσεις σε τεστ ευφυίας, αθλητικές ικανότητες και εξωτερική ομορφιά έχουν μεγαλύτερο κόστος». Προφανώς λόγω αυξημένης ζήτησης…
Αλτρουισμός και εκμετάλλευση
Η νομοθεσία της χώρας μας διαφοροποιείται σημαντικά σε αυτόν τον τομέα. Σύμφωνα με το άρθρο 8 του νόμου 3305/2005: «Απαγορεύεται η διάθεση γαμετών [σ.σ.: ωαρίων και σπέρματος] και γονιμοποιημένων ωαρίων με οποιοδήποτε αντάλλαγμα προς τον δότη». Με άλλα λόγια, στην Ελλάδα το Ετερόλογο (δηλαδή από ξένους δότες) γενετικό υλικό που χρησιμοποιείται σε τεχνικές Ι.Υ.Α. πρόερχεται – έστω και στη θεωρία – αποκλειστικά από δωρεές. Με ποιον τρόπο όμως καλύπτεται η ζήτηση; Ο δρ. Μηνάς Μαστρομηνάς – γυναικολόγος, ειδικός σε θέματα γονιμότητας και υπεύθυνος κλινικού προγράμματος στην ιατρική μονάδα υποβοηθούμενης αναπαραγωγής Εμβρυογένεσις – λέει: «Τα ζευγάρια που συμμετέχουν σε προγράμματα εξωσωματικής είναι ευαισθητοποιημένα ως προς αυτό το ζήτημα και ως εκ τούτου έχουν την αλτρουιστική διάθεση να δωρίσουν ανωνύμως ένα πολύ μικρό μέρος του γενετικού υλικού τους». Παράλληλα έρχονται στο φως υποθέσεις κυκλωμάτων παράνομης διακίνησης και πώλησης γενετικού υλικού. Για παράδειγμα, τον Ιούνιο του 2008 συνελήφθη Ρουμάνος, ο οποίος είχε κλειδώσει σε διαμέρισμα στα Χανιά μία 27χρονη ομοεθνή του και την υποχρέωνε να υποβάλλεται σε ενέσιμη φαρμακευτική αγωγή ώστε να παράγει περισσότερα ωάρια - εκείνα πωλούνταν από 600 έως 2000 ευρώ.
Αναρωτηθήκαμε πόσο συνηθισμένα είναι τέτοια κρούσματα στη χώρα μας. Απευθυνθήκαμε στην κα Ξένη Παπαρρηγοπούλου – Σκορπίνη – αναπληρώτρια καθηγήτρια στη νομική σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και πρόεδρο της Εθνικής Αρχής Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής – και μας είπε: «Μέχρι τώρα εμείς δεν έχουμε δεχθεί καμία καταγγελία. Ό,τι γίνεται, γίνεται στο σκοτάδι. Ίσως παίζει ρόλο και το γεγονός ότι αρκετός κόσμος δε γνωρίζει την ύπαρξή μας, καθώς η έλλειψη προσωπικού και οικονομικών πόρων, μας δένει τα χέρια. Προς το παρόν, λοιπόν, μόνο από εφημερίδες μαθαίνουμε ότι, παραδείγματος χάριν, κάποιοι φέρνουν γυναίκες από την Ουκρανία, τη Ρωσία, τη Μολδαβία και τις υποβάλλουν σε διέγερση ωοθηκών για να πουλήσουν τα ωάρια. Μάλιστα έχουμε εκδώσει ειδική οδηγία για την αντιμετώπιση της εκμετάλλευσης αλλοδαπών γυναικών (ΦΕΚ Β’ 1287/02-07-2008)».
Αναπαραγωγικός τουρισμός
Την ίδια στιγμή, σε θέματα όπως το όριο ηλικίας (για τη γυναίκα είναι 50 έτη), η προεμφυτευτική διάγνωση (PGD) και η παρένθετη κύηση, η ελληνική νομοθεσία εμφανίζεται πιο ελαστική σε σχέση με εκείνη άλλων χωρών. Έτσι τα τελευταία χρόνια η χώρα μας έχει καταστεί δημοφιλής προορισμός για υπογόνιμα ζευγάρια από όλον τον κόσμο. «Τα ζευγάρια εκτός Ελλάδας που απευθύνονται στο Κέντρο Γονιμότητας Κρήτης έρχονται συνήθως από την Ευρώπη (Γαλλία, Αγγλία, Ιταλία, Σουηδία), την Τουρκία αλλά και την Αυστραλία – τπ πρώτο θετικό τεστ κυήσεως μέσα στο 2010, μας εστάλη μέσω e-mail από το Σίδνεϊ», μας είπε ο δρ. Ματθαίος Φραϊδάκης, διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Αθηνών και επιστημονικός υπεύθυνος εξωσωματικής γονιμοποίησης του Κέντρου Γονιμότητας Κρήτης.
Ο δρ. Μαστρομηνάς, από την πλευρά του μας εξηγήσε ότι οι ασθενείς του από το εξωτερικό απαυθύνονται στην κλινική Εμβρυογένεσις για να υποβληθούν κυρίως σε προεμφυτευτική διάγνωσή, η οποία απαγορεύεται σε πολλές χώρες: «Δεχόμαστε πολλά ζευγάρια από την Ιταλία που θέλουν να ελέγξουν την πιθανότητα μεσογειακής αναιμίας. Επίσης έχουμε κάνει κάποιες προσπάθειες παρένθετης κύησης, η οποία απαγορεύεται σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες». Σύμφωνα με τον δρ. Μαστρομηνά, ωστόσο, το ελληνικό νομικό πλαίσιο δεν είναι ο μόνος λόγος που οδηγεί πολλά υπογόνιμα ζευγάρια στη χώρα μας. Όπως ανέφερε: «Η Ελλάδα έχει γύρω στα 50 κέντρα εξωσωματικής γονιμοποίησης, τα περισσότερα ανά κάτοικο σε σχέση με οποιαδήποτε χώρα του κόσμου. Καταλαβαίνετε λοιπόν ότι επικρατεί τρομερός ανταγωνισμός, ο οποίος ανεβάζει τον πήχη των υπηρεσιών. Εξάλλου το κόστος τους δεν είναι μεγάλο συγκριτικά με άλλες ευρωπαϊκές χώρες».
Πόσο κοστίζει το παιδί;
Το κόστος της Ι.Υ.Α. είναι λοιπόν προσιτό για πολλά ζευγάρια από το εξωτερικό. Αυτό όμως δεν ισχύει για περίπου 250.000 υπογόνιμα ζευγάρια που υπολογίζεατι ότι υπάρχουν στην Ελλάδα (πηγή: Ένωση Μαιευτήρων – Γυναικολόγων). Ενδεικτικά, ένας κύκλος εξωσωματικής σε ιδιωτική μονάδα ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής (Μ.Ι.Υ.Α.) στοιχίζει γύρω στα 3.000 ευρώ – χωρίς να υπολογιστεί το κόστος των φαρμάκων, το οποίο καλύπτεται σε ποσοστό 75 – 100% από τα ασφαλιστικά ταμεία. Επιπλέον, συχνά δεν αρκεί μία προσπάθεια για την επιτευξη κύησης. Αν μάλιστα χρειαστεί η εξωσωματική να συνδυαστεί με κάποια άλλη τεχνική όπως η PGD, το κόστος ανεβαίνει αισθητά. Τέλος, η συμμετοχή των ασφαλιστικών ταμέιων ανά εξωσωματική είναι αμελητέα – φτάνει στα 350 ευρώ ανά προσπάθεια και έχει όριο τις 4 προσπάθειες. Γι’ αυτό η κα Παπαρρηγοπούλου – Σκορίνη υποστηρίζει: «Η ασφαλιστική κάλυψη πρέπει να είναι πλήρης, δεδομένης της υπογεννητικότητας που μαστίζει την ελληνική κοινωνία».
Στο βωμό της επιτυχίας
Πολύ μεγαλύτερο προβληματισμό προκαλούν οι κίνδυνοι που ελλοχεύουν στις τεχνικές Ι.Υ.Α., τόσο για τη γυναίκα όσο και για το παιδί. Σε αυτούς επικεντρώθηκε ο δρ. Άρης Αντσακλής, καθηγητής μαιευτικής – γυναικολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και διευθυντής της Α’ μαιευτικής και γυναικολογικής κλινικής του νοσοκομείου Αλεξάνδρα: Η συχνότητα των συγγενών ανωμαλιών φαίνεται να μην είναι αυξημένη ανάμεσα στα παισιά που γεννιούνται με εξωσωματική γονιμοποίηση. Όμως σε εκείνα που γεννιούνται κατόπιν ενδοκυτταροπλασματικής έγχυσης σπερματοζωαρίου (ICSI) πιθανόν αυξάνονται οι χρωμοσωμικές ανωμαλίες. Συνιστούμ ελοιπόν σε αυτές τις γυναίκες να κάνουν PGD ή / και προγεννητικό έλεγχο (αμνιοκέντηση ή έλεγχο τροφοβλάστης). Θα μου πείτε έιναι λογικό για μία γυναίκα 40 ετών, που προσπαθεί να μείνει έγκυος, να φοβάται να κάνει προγεννητικό έλεγχο μήπως αποβάλει. Σε κάθε περίπτωση, ωστόσο, ο γιατρός πρέπει να είναι απόλυτα ειλικρινής προς το ζευγάρι και όλοι μαζί να ζυγλισουν κινδύνους και οφέλη».
Τον δρ. Αντσακλή απασχολή και η πολύδυμη κύηση, η οποία παρουσιάζεται στα ζευγάρια της Ι.Υ.Α. για δύο λόγους: α) εξαιτίας πολλαπλής ωοθυλακιορρηξίας στο στάδιο της διέγερσης των ωοθηκών, β) εξαιτίας μεταφοράς πολλών εμβρύων στη μήτρα. «Η πολύδυμη κύηση ίσως ακούγεται θετική προοπτική για ένα ζευγάρι, αλλά η δίδυμη κύηση συνεπάγεται τρεις με πέντε φορές υψηλότερο κίνδυνο εγκεφαλικής παράλυσης», μας ενημέρωσε ο γιατρός. «Αν μιλάμε δε για τρίδυμα, ο κίνδυνος ανεβαίνει στις 20 φορές». Σύμφωνα με τον ίδιο, η πολλαπλή ωοθυλακιορρηξία μπορεί να αποφευχθεί με το σωστό ιατρικό χειρισμό, αλλά στο θέμα της έμβρυομεταφοράς υπάρχει πρόβλημα στο ελληνικό νομικό πλαίσιο, το οποίο επιτρέπει «σε γυναίκες ηλικίας μέχρι και 40 ετών εώς τρία γονιμοιποιημένα ωάρια και σε γυναίκες ηλικίας άνω των 60 ετών εώς τέσσερα γονιμοποιημένα ωάρια» (άρθρο 6, νόμος 3305/2005). Τι πιστεύει ότι θα έπρεπε να ισχύει; «Να μεταφέρονται ένα το πολύ δύο έμβρυα στη μήτρα. Σε όλες τις οργανωμένες κοινωνίες του κόσμου απαγορεύεται να μεταφέρονται τρία ή τέσσερα έμβρυα. Δεν μπορεί κάποιος, στο βωμό της επιτυχίας, να θέτει σε κίνδυνο την υγεία της μητέρας και του παιδιού».
Από την άλλη, μήπως η ορμονοθεραπεία που γίνεται στη γυναίκα για τη διέγερση των ωοθηκών μπορεί να της προκαλέσει καρκίνο; Μάλλον όχι, λέει ο δρ. Αντσακλής. «Αυτά τα δύο δε φαίνεται να σχετίζονται μεταξύ τους. Άλλωστε σήμερα η γυναίκα δε χρειάζεται να υποστεί βομβαρδισμό ορμονών για να παραγάγει ωοθυλάκια και ωάρια. Η ορμονοθεραπεία ακολουθείται μία φορά, τα ωάρια καταψύχονται και όσα περισσεύουν χρησιμοποιούνται σε επόμενη προσπάθεια».
Από άτεκνη, πολύτεκνη!
«Πρακτικά θα λέγαμε σήμερα ότι η εξωσωματική είναι μία διαδικασία ρουτίνας», μας είπε ο δρ. Μαστρομηνάς. Και συμπλήρωσε: «Με το κατάλληλο πλάνο οι ανεπιθύμητες ενέργειες της μπορούν να μειωθούν, εώς και να εξαλειφθούν». Πράγματι, για την Κατερίνα Μπόμπη, η οποία υποβλήθηκε σε εξωσωματική στα 32 χρόνια της, η όλη διαδικασία αποδείχθηκε λιγότερο επίπονη από ό,τι φανταζόταν αρχικά: «Η μοναδική ενόχλησή μου όσο έπαιρνα ορμόνες για τη διέγερση των ωοθηκών ήταν ότι ένιωθα λίγο πιο ανήσυχη. Σε 15 ημέρες έγινε η ωοληψία στο μαιευτήριο με πολύ ελαφρά νάρκωση. Ακολούθησε η γονιμοποίηση και κατόπιν αποφασίσαμε νε μεταφέρουμε τρία έμβρυα στη μήτρα. Μετά την εμφύτευση ο γιατρός μου συνέστησε ξεκούραση για μία – δύο ημέρες στο σπίτι».
Η Κατερίνα κατάφερε να μείνει έγκυος από τον πρώτο κιόλας κύκλο εξωσωματικής – σε τρίδυμα. «Επειδή γνωρίζαμε ότι τα μωρά θα γεννηθούν νωρίτερα, έκανα ενέσεις κορτιζόνης ώστε οι πνέυμονές τους να αναπτυχθούν όσο το δυνατόν γρηγορότερα», μας διηγήθηκε. «Όσο για τον τοκετό, ήρθε στους οκτώμισι μήνες – πάλι καλά για την περίπτωσή μου». Δύο χρόνια αργότερα η Κατερίνα Μπόμπη ξαναέμεινε έγκυος, αυτή τη φορά με φυσικό τρόπο και γέννησε κοριτσάκι. Έτσι βρέθηκε ξαφνικά πολύτεκνη! Τι θα συμβούλευε άλλα ζευγάρια; «Οι μέλλουσες μητέρες πρέπει να είναι βέβαιες ότι ο γιατρός θα τις υποβάλει σε όλες τις απαραίτητες εξετάσεις πριν από την εξωσωματική και πως η Μ.Ι.Υ.Α. στην οποία απευθύνονται συνεργάζεται με μία άρτια ομαδα ειδικών (γενετιστή, εμβρυολόγο, ψυχολογο κ.τ.λ.)».
Οδύσσεια εξωσωματικών
Φυσικά δεν είναι το ίδιο εύκολο για όλες τις γυναίκες να αποκτήσουν παιδί μέσω Ι.Υ.Α. – σε μερικές περιπτώσεις το όνειρό τους δεν πραγματοποιείται ποτέ. Η πιθανότητα επίτευξης κύησης και τοκετού εξαρτάται από διάφορους παράγοντες, ελεγχόμενους και αστάθμητους, όπως η ηλικία και το ιατρικό ιστορικό του ζευγαριού. Για παράδειγμα, η Πέρσα Τζεφεράκου άρχισε τις προσπάθειες στα 20 και κατάφερε να αποκτήσει δίδυμα στα 41, ύστερα από 21 κύκλους εξωσωματικής. Σήμερα είναι πρόεδρος του σωματείου γονιμότητας Magna Mater και μας είπε: «Όταν πρωτοέκανα εξωσωματική ένιωθα σαν πειραματόζωο, καθώς τότε η μέθοδος ήταν στα σπάργανα στην Ελλάδα. Ακόμη και σήμερα πρόκειται για μία ψυχοφθόρο διαδικασία για τη γυναίκα, η οποία αισθάνεται «μη ολοκληρωμένη», ενώ έχει παράλληλα να αντιμετωπίσει και το κοινωνικό στίγμα». Η Κατερίνα Μπόμπη, αν βρισκόταν σε τόσο δυσχερή θέση, ενδεχομένως θα αναζητούσε εναλλακτικές λύσεις: » Η προσπάθεια να αποκτήσει κάποιος παιδί δεν πρέπει να γίνεται αυτοσκοπός. Υπάρχουν και άλλοι τρόποι, όπως η υιοθεσία. Μου φαίνεται εμμονικό να βλέπω γυναίκες να υποβάλλονται σε 10, 12, 15 εξωσωματικές». Πάντως η Πέρσα Τζεφεράκου, που κυνήγησε με πείσμα το όνειρο της μητρότητας, δε μετάνιωσε: «Όταν θέλουμε κάτι, θα συμπράξει και το σύμπαν μαζί μας. Ελάχιστες γυναίκες επιλέγουν την υιοθεσία – τη βλέπουν ως ύστατη λύση. Αφήστε που δεν είναι και εύκολη υπόθεση – περιλαμβάνει πολλή γραφειοκρατία. Προσωπικά, μετά την απόκτηση των γιων μου, νιώθω δικαιωμένη για τους κόπους μου».
Αν αντιμετωπίζετε προβλήματα υπογονιμότητας, απευθυνθείτε στα σωματεία Magna Mater (www.magnamater.gr, τηλ. 210 4978231) και Κυβέλη (www.kiveli.gr, thl. 210 7562375). Για τυχόν καταγγελίες στην Εθνική Αρχή Ι.Υ.Α., επικοινωνήστε με τη διεύθυνση πρωτοβάθμιες φροντίδας υγείας του Υπουργείου Υγείας (τηλ. 210 5232953). Για να μάθετε περισσότερα για την αγοραπωλησία γενετικού υλικού στις ΗΠΑ, το συλλογικό έργο «Baby Markets» (επιμέλεια Michele Bratcher Goodwin, εκδόσεις Cambridge University Press) διατίθεται στο amazon.com
Πηγή: ΓΥΝΑΙΚΑ – Οκτώβριος 2010 – Τεύχος 29, Περίοδος Β’
ΤΗΣ ΓΩΓΩΣ ΚΑΡΚΑΝΗ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου