O όρος “άνοια” αναφέρεται σε μια σειρά συμπτωμάτων που παρουσιάζουν συνήθως άτομα με νοσήματα του εγκεφάλου, τα οποία έχουν ως αποτέλεσμα την καταστροφή και την απώλεια εγκεφαλικών κυττάρων. Η απώλεια των κυττάρων αυτών είναι μια φυσιολογική διαδικασία, αλλά στα νοσήματα που οδηγούν σε άνοια αυτό εμφανίζεται με ταχύτερο ρυθμό και οδηγεί στο να μη λειτουργεί ο εγκέφαλος του ατόμου με φυσιολογικό τρόπο.
Τα συμπτώματα της άνοιας περιλαμβάνουν μια σταδιακή και αργή επιδείνωση της ικανότητας του ατόμου να λειτουργεί, που δε διορθώνεται. Η εγκεφαλική βλάβη προσβάλλει τη νοητική λειτουργία του ατόμου (μνήμη, προσοχή, συγκέντρωση, γλώσσα, σκέψη κ.λπ.) και αυτό, με τη σειρά του, έχει αντίκτυπο στη συμπεριφορά. Η άνοια, όμως, δεν περιορίζεται μόνο στους εκφυλιστικούς τύπους της νόσου. Αναφέρεται σ' ένα σύνδρομο που δεν ακολουθεί πάντα την ίδια πορεία εξέλιξης. Σε μερικές περιπτώσεις, η κατάσταση του ασθενούς μπορεί να βελτιωθεί ή να παραμείνει σταθερή για ορισμένο χρονικό διάστημα. Ένα μικρό ποσοστό περιπτώσεων άνοιας είναι θεραπεύσιμες ή δυνητικά αναστρέψιμες, αλλά η πλειονότητα των περιπτώσεων οδηγεί στο θάνατο. Οι περισσότεροι άνθρωποι πεθαίνουν από “επιπλοκές”, όπως πνευμονία, παρά από την ίδια τη νόσο. Ωστόσο, εάν η άνοια ξεκινά πολύ αργά στη ζωή, οι επιπλοκές τείνουν να είναι λιγότερο σοβαρές.
Η νόσος του Αλτσχάιμερ παρατηρείται σε περισσότερες από τις μισές περιπτώσεις άνοιας. Η αμέσως επόμενη συχνή αιτία άνοιας είναι η αγγειακή άνοια. Αυτή προκαλείται από μια σειρά μικρών εγκεφαλικών επεισοδίων (έμφρακτα) που επηρεάζουν την παροχή αίματος στον εγκέφαλο. Οι υπόλοιπες περιπτώσεις άνοιας μπορεί να οφείλονται σε πολυάριθμα αίτια, π .χ. να είναι αποτέλεσμα Έιτζ, νόσου του Μπινσβάνγκερ, νόσου του Κρόιτσφελντ-Γιάκομπ, κατάθλιψης, διάχυτης νόσου σωματίων του Λούι, συνδρόμου Ντάουν, συνδρόμου Γκέρστμαν-Στράουσλερ-Σάινκερ, νόσου του Χάντινγκτον, μεταβολικών νοσημάτων, νόσου του Πικ και νόσου του Πάρκινσον, καθώς και αποτέλεσμα χρήσης φαρμάκων.
Τι είναι νόσος του Αλτσχάιμερ;
Η νόσος του Αλτσχάιμερ είναι μια εκφυλιστική νόσος, η οποία αργά και προοδευτικά καταστρέφει εγκεφαλικά κύτταρα. Πήρε το όνομά της από τον Alois Alzheimer , έναν Γερμανό νευρολόγο, ο οποίος το 1907 πρώτος περιέγραψε τα συμπτώματα και τα νευροπαθολογοανατομικά ευρήματα της νόσου, όπως είναι οι πλάκες και οι νευροϊνιδιακές εκφυλίσεις στον εγκέφαλο. Η νόσος προσβάλλει τη μνήμη και τη νοητική λειτουργία (π.χ., σκέψη, ομιλία κ.λπ.), αλλά μπορεί επίσης να οδηγήσει και σε άλλα προβλήματα, όπως σε σύγχυση, αλλαγές στη διάθεση και αποπροσανατολισμό σε χρόνο και χώρο.
Αρχικά, τα συμπτώματα όπως η διαταραχή στη μνήμη και η απώλεια των νοητικών λειτουργιών, μπορεί να είναι τόσο ήπια ώστε να περνούν απαρατήρητα, τόσο από το ίδιο το άτομο όσο και από την οικογένεια και τους φίλους του. Ωστόσο, καθώς η νόσος εξελίσσεται, τα συμπτώματα γίνονται ολοένα και πιο εμφανή και αρχίζουν να εμπλέκονται με την καθημερινή εργασία και τις κοινωνικές δραστηριότητες. Πρακτικές δυσκολίες με καθημερινές ασχολίες, όπως το ντύσιμο, το πλύσιμο, η τουαλέτα προοδευτικά γίνονται τόσο σοβαρές ώστε, με την πάροδο του χρόνου, το άτομο εξαρτάται ολοκληρωτικά από τους άλλους. Η νόσος του Αλτσχάιμερ δεν είναι ούτε μολυσματική ούτε μεταδοτική. Είναι μια ανίατη νόσος, η οποία προκαλεί μια γενική αποδιοργάνωση στην υγεία. Ωστόσο, η πιο συχνή αιτία θανάτου είναι η πνευμονία, γιατί, καθώς η νόσος εξελίσσεται, το ανοσολογικό σύστημα αποδυναμώνεται, ενώ παρουσιάζεται απώλεια βάρους, που αυξάνει τον κίνδυνο λοιμώξεων του ανωτέρου και του κατωτέρου αναπνευστικού συστήματος.
Ποιος έχει πιθανότητα να προσβληθεί;
Δεν υπάρχει κάποια ένδειξη ότι κάποια συγκεκριμένη ομάδα ανθρώπων είναι πιθανότερο να αναπτύξει τη νόσο του Αλτσχάιμερ. Η φυλή, το επάγγελμα, το επίπεδο της μόρφωσης, η γεωγραφική θέση και η κοινωνικο-οικονομική κατάσταση δεν είναι καθοριστικοί παράγοντες της νόσου. Ωστόσο, υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις ότι τα άτομα με υψηλότερο μορφωτικό επίπεδο κινδυνεύουν λιγότερο απ' αυτά με χαμηλότερο μορφωτικό επίπεδο.
Συγκρίνοντας μεγάλες ομάδες ατόμων με νόσο του Αλτσχάιμερ με άλλους που δεν έχουν τη νόσο, κάποιοι ερευνητές προτείνουν πιθανούς παράγοντες κινδύνου. Αυτό σημαίνει ότι ορισμένοι άνθρωποι έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα από άλλους να προσβληθούν από τη νόσο. Παρ' όλα αυτά, είναι απίθανο η ασθένεια να οφείλεται σε έναν και μόνο παράγοντα. Είναι πιο πιθανό, ότι συνδυασμός παραγόντων (με διαφορετική για τη νόσο βαρύτητα από άτομο σε άτομο) να οδηγεί στην εμφάνισή της.
Είναι η νόσος του Αλτσχάιμερ κληρονομική;
Η νόσος του Αλτσχάιμερ συνήθως δεν είναι κληρονομική. Επομένως δεν προκαλείται από γονίδιο που παίρνει ένα άτομο από τους γονείς του. Ακόμη και αν αρκετά μέλη της οικογενείας σας έχουν διαγνωσθεί ότι πάσχουν από τη νόσο του Αλτσχάιμερ, αυτό δε σημαίνει ότι θα αναπτύξετε κι εσείς, καθώς η πλειονότητα των περιπτώσεων της νόσου δεν έχει γενετικό υπόβαθρο. Η νόσος είναι τόσο συχνή στους ηλικιωμένους, που δεν είναι σπάνιο δύο ή περισσότερα μέλη μιας οικογένειας, ηλικίας άνω των 65 ετών να πάσχουν από αυτήν.
Υπάρχει κάποια εξέταση που μπορεί να προβλέψει την νόσο του Αλτσχάιμερ;
Όχι, και δεν συνιστάται να χάνει κανείς χρόνο και χρήματα σε εξετάσεις. Δεν υπάρχει τρόπος να προβλέψει κανείς εάν ένα συγκεκριμένο άτομο θα αναπτύξει τη νόσο.
Πώς διαγιγνώσκεται η νόσος του Αλτσχάιμερ;
Δεν υπάρχει μια και μοναδική εξέταση που θα καθορίσει εάν κάποιος πάσχει από Αλτσχάιμερ. Διαγιγνώσκεται μέσω μιας διαδικασίας αποκλεισμού, περισσότερο από μια προσεκτική εξέταση της φυσικής και διανοητικής κατάστασης του ατόμου, παρά από την ανεύρεση ενδεικτικών στοιχείων υπέρ της νόσου.
Δυνατή, πιθανή ή βέβαιη;
Στην πραγματικότητα υπάρχουν τρεις διαγνώσεις: δυνατή, πιθανή ή βέβαιη νόσος του Αλτσχάιμερ. Η διάγνωση της δυνατής νόσου βασίζεται πάνω στην παρατήρηση των κλινικών συμπτωμάτων και την προσβολή δύο ή περισσότερων γνωστικών λειτουργιών (π.χ. μνήμη, λόγος ή σκέψη ), όταν είναι παρούσα μια δεύτερη νόσος, που δε θεωρείται η αιτία της άνοιας, αλλά κάνει τη διάγνωση της νόσου του Αλτσχάιμερ λιγότερο βέβαιη. Η διάγνωση θεωρείται πιθανή, με βάση τα παραπάνω κριτήρια, αλλά με την απουσία μιας δεύτερης νόσου. Η αναγνώριση των χαρακτηριστικών πλακών και των νευροϊνιδιακών εκφυλίσεων στον εγκέφαλο είναι ο μόνος τρόπος για να επιβεβαιώσει κανείς τη διάγνωση της νόσου του Αλτσχάιμερ. Για τον λόγο αυτό, η τρίτη διάγνωση της βέβαιης νόσου του Αλτσχάιμερ μπορεί να τεθεί μόνο μετά από νεκροτομή ή βιοψία.
Υπάρχει θεραπεία για τη νόσο του Αλτσχάιμερ;
Προς το παρόν, δεν υπάρχει κάποια προληπτική ή θεραπευτική αγωγή που να παρεμβαίνει στην εξέλιξη της νόσου του Αλτσχάιμερ. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια υπάρχει πρόοδος στην ανάπτυξη χολινεργικών φαρμάκων τα οποία έχουν θετική επίδραση στα συμπτώματα της νόσου.
Έχει αποδειχθεί ότι τα άτομα που υποφέρουν από τη νόσο έχουν ελαττωμένα επίπεδα ακετυλοχολίνης, ενός νευροδιαβιβαστή (χημική ουσία που είναι υπεύθυνη για τη μεταβίβαση μηνυμάτων από ένα κύτταρο σε άλλο) που παίζει σημαντικό ρόλο στη μνημονική διαδικασία. Έχουν παρασκευαστεί συγκεκριμένα φάρμακα που μπορούν ν' αναστείλουν το ένζυμο που αποδομεί την ακετυλοχολίνη. Σε ορισμένους ασθενείς, τα φάρμακα αυτά βελτιώνουν κυρίως τη μνήμη και τη συγκέντρωση αλλά και τις περισσότερες από τις λοιπές γνωστικές ικανότητες. Υπάρχουν επιπρόσθετες ενδείξεις ότι ορισμένα εξ αυτών έχουν τη δυνατότητα να βελτιώσουν τις καθημερινές δραστηριότητες των ασθενών και να επιβραδύνουν την επιδείνωση των συμπτωμάτων. Φάρμακα που αναστέλλουν το ένζυμο, αυτό που λέγεται ακετυλοχινεστεράση, υπάρχουν στη φαρμακευτική αγορά στην Ελλάδα:
1. Μνήμη
Πώς να αντιμετωπίσετε την απώλεια μνήμης
- Προσπαθήστε να διατηρήσετε θετική στάση και να παρέχετε επιβεβαίωση.
- Μην παίρνετε προσωπικά τη στάση του ασθενούς
- Αποφεύγετε να εστιάζετε την προσοχή σε λάθη και προβλήματα
- Δίνετε υπενθυμίσεις κατά διαστήματα και χρησιμοποιείτε σημάδια και γραπτές παραινέσεις
Πώς να προλάβετε προβλήματα που οφείλονται στην απώλεια μνήμης
- Προσαρμόστε το περιβάλλον και αποφύγετε περιττές αλλαγές
- Δημιουργήστε πρόγραμμα καθημερινών δραστηριοτήτων
- Συμβουλευτείτε τα σχετικά κεφάλαια για περισσότερες πληροφορίες, σχετικά με
- την αντιμετώπιση της απώλειας μνήμης σε συγκεκριμένες καταστάσεις
Πώς να διευκολύνετε τη λεκτική επικοινωνία
- Προσπαθήστε να υιοθετήσετε μια θετική προσέγγιση
- Καθίστε απέναντι από το άτομο με άνοια και προσπαθήστε να το ενθαρρύνετε να μιλήσει
- Προσπαθήστε να καταλάβετε τα συναισθήματα που εκφράζονται
- Αποφύγετε να επισύρετε αναίτια την προσοχή σε λάθη
- Προσφέρετε υποστήριξη
- Προσαρμόστε το στυλ του λόγου και τη φωνή σας (χωρίς να ακούγεται αφύσικη)
- Σιγουρευτείτε ότι δεν υπάρχουν σωματικά προβλήματα που επηρεάζουν την επικοινωνία
Πώς να χρησιμοποιήσετε τη μη λεκτική επικοινωνία
- Προσπαθήστε να σιγουρευτείτε ότι δεν μεταδίδετε αντικρουόμενα μηνύματα
- Προσπαθήστε να ερμηνεύσετε τη γλώσσα του σώματος του ατόμου με άνοια
- Για να διευκολύνετε την ομιλία, προσπαθήστε να διατηρήσετε την οπτική επαφή όταν μιλάτε στο άτομο με άνοια και αγγίξτε το χέρι του, αν είναι απαραίτητο
- Προσφέρετε επιβεβαίωση και υποστήριξη διαμέσου της σωματικής επαφής
Πώς να χρησιμοποιήσετε την ανάγνωση, γραφή και τις εικόνες/σύμβολα
- Ελέγχετε τακτικά, αν το άτομο με άνοια μπορεί ακόμη να διαβάσει και να καταλάβει το νόημα
- Αφήστε μηνύματα για υπενθύμιση (περιοριστείτε σε ένα μήνυμα σε κάθε φύλλο χαρτιού)
- Χρησιμοποιήστε σύμβολα που δεν είναι ιδιαίτερα αφηρημένα και συνδυάστε σύμβολα, εικόνες ή φωτογραφίες με το γραπτό λόγο, για να εξασφαλίσετε την κατανόηση
Πώς να αντιμετωπίσετε τον αποπροσανατολισμό
- Προσφέρετε εξασφάλιση
- Προσπαθήστε να βρείτε τρόπους για να βοηθήσετε το άτομο με άνοια να καταλάβει τον χρόνο
Πώς να προλάβετε προβλήματα που οφείλονται στον αποπροσανατολισμό
- Δημιουργήστε συνήθειες
- Προσαρμόστε το περιβάλλον στις ανάγκες του ατόμου με άνοια και μετά αποφύγετε τις αναίτιες αλλαγές
Πώς να αντιμετωπίζετε την επιθετική συμπεριφορά
- Παραμείνετε ήρεμοι και με αυτοκυριαρχία
- Προσπαθήστε να αποσπάσετε τον ασθενή
- Αποφύγετε να τον αντιμετωπίσετε ή προσπαθήστε να τον συγκρατήσετε
- Φροντίστε για τη δική σας ασφάλεια (αφήνετε πάντα στον εαυτό σας μια έξοδο κινδύνου)
- Βρείτε κάποιον εκπαιδευμένο να σας διδάξει πώς να αποφύγετε ένα δυνατό κράτημα
- Μιλήστε για το τι συνέβη και για τα συναισθήματά σας με κάποιον που εμπιστεύεστε
- Συμβουλευτείτε ένα γιατρό
Πώς να εμποδίσετε την επιθετική συμπεριφορά
- Προσπαθήστε να βρείτε την αιτία που προκάλεσε αυτήν την κατάσταση, ώστε να την εμποδίσετε να συμβεί πάλι στο μέλλον
Πώς να αντιμετωπίσετε την ανησυχία και τη νευρικότητα
- Μείνετε ήρεμοι και μιλάτε ευγενικά
- Δώστε στον ασθενή αρκετό χώρο για να μη νιώθει περιορισμένος Δώστε του κάτι για να παίζει, π.χ. ένα μαντίλι
- Βρείτε κάτι χρήσιμο που μπορεί να κάνει, π.χ. να καθαρίσει πατάτες ή να διπλώνει πετσέτες
- Λίγο νερό μπορεί να βοηθήσει κάποιον να ηρεμήσει
- Μην κατηγορείτε τον εαυτό σας
Πώς να εμποδίσετε την ανησυχία και τη νευρικότητα
- Κόψτε του τα ροφήματα που περιέχουν καφεΐνη
- Προσπαθήστε να απλοποιήσετε το περιβάλλον του
- Συμβουλευτείτε έναν γιατρό, αν ο ασθενής είναι εξαιρετικά ανήσυχος
Πώς να αντιμετωπίσετε το θυμό
- Μείνετε ήρεμοι και μην το παίρνετε προσωπικά
- Μη νιώθετε άσχημα για το επεισόδιο, αφού ο ασθενής με άνοια μάλλον θα το ξεχάσει σε λίγο
Πώς να εμποδίσετε το θυμό
- Προσπαθήστε να Βρείτε τι προκάλεσε το θυμό, ώστε να το αποφύγετε στο μέλλον
- Προσπαθήστε να μην ανακατευτείτε, αν δε χρειάζεται, ή να υπερβάλλετε για τη σοβαρότητα των πραγμάτων
- Προσπαθήστε να μην δείχνετε προστατευτικοί ή αυταρχικοί
Πώς να αντιμετωπίσετε το άγχος και το φόβο
- Καθησυχάστε το άτομο και προσπαθήστε να έχετε σωματική επαφή
- Ανταποκριθείτε στα εκφραζόμενα αισθήματά του
- Εάν είναι δυνατό, προσπαθήστε να του αποσπάσετε την προσοχή, ή απομακρύνετε την αιτία του άγχους
- Εάν το πρόβλημα είναι πάρα πολύ έντονο, συμβουλευτείτε γιατρό
Πώς να εμποδίσετε την εμφάνιση άγχους και φόβου
- Προσπαθήστε να διατηρήσετε ένα σταθερό περιβάλλον και δημιουργήστε συνθήκες ρουτίνας (συγκεκριμένο καθημερινό πρόγραμμα)
- Προσπαθήστε να περιορίσετε πιθανές πηγές άγχους
- Προσπαθήστε να έχετε καλή διάθεση
Πώς να αντιμετωπίσετε την απάθεια
- Μην εξαναγκάζετε το άτομο με άνοια να κάνει κάτι χωρίς τη θέλησή του
- Ενθαρρύνετέ το να κάνει κάτι στο οποίο τα καταφέρνει
- Συγχαρείτε το γι' αυτό που κατόρθωσε
- Προσπαθήστε να κρατάτε σε εγρήγορση το μυαλό και το σώμα του
- Αφήστε το να σταματήσει, μόλις κουραστεί ή το θελήσει
- Προσπαθήστε να κινήσετε το ενδιαφέρον του (ευχάριστες δραστηριότητες, περίπατοι, μουσική κ.λπ.)
Πώς να αντιμετωπίζετε τις απότομες αλλαγές της διάθεσης και την υπερβολική χαρά ή θλίψη
- Προσπαθήστε να παραμείνετε ήρεμος. Μην παίρνετε το επεισόδιο προσωπικά
- Προσπαθήστε να καθησυχάσετε το άτομο που μπορεί να έχει αναστατωθεί
Πώς να αντιμετωπίσετε την παρακολούθηση και την προσκόλληση
- Διαβεβαιώστε το άτομο με άνοια ότι θα επιστρέψετε σύντομα
- Κανονίστε με κάποιον να μείνει μαζί του
- Βρείτε του κάτι να ασχοληθεί, όσο θα λείπετε
- Επικοινωνήστε με το γιατρό
Πώς να αντιμετωπίσετε τις παράξενες συμπεριφορές και αυτές που δημιουργούν αμηχανία στους άλλους
- Προσπαθήστε ώστε η αντίδρασή σας να μην είναι υπερβολική
- Εάν το άτομο με άνοια συμπεριφέρεται ανάρμοστα, προσπαθήστε, χωρίς να το καταλά-βει, να το απομακρύνετε από τον συγκεκριμένο χώρο ή αποσπάστε του την προσοχή
- Σκεφτείτε εάν πραγματικά χρειάζεται να σταματήσετε τη συμπεριφορά του αυτή
- Συζητήστε τα συναισθήματα αμηχανίας που νιώθετε με άλλους που έχουν παρόμοιες εμπειρίες
Πώς να εμποδίσετε την εμφάνιση αυτών των συμπεριφορών
- Παρατηρήστε και κατανοήστε κάτω από ποιες συνθήκες εμφανίζονται αυτές οι συμπεριφορές
Πώς να αντιμετωπίσετε την αδυναμία του ατόμου να αναγνωρίζει πρόσωπα και πράγματα
- Εξηγήστε τι είναι ένα αντικείμενο ή ποιος είναι κάποιος, εάν νιώθετε ότι είναι απαραίτητο
- Δώστε στο άτομο το κατάλληλο αντικείμενο εάν έχει κάνει λάθος
- Σεβαστείτε την άποψη του ατόμου και αποφύγετε τις άσκοπες διορθώσεις
- Μη δίνετε υπερβολική προσοχή στο λάθος που έκανε
- Προσπαθήστε να μην πάρετε προσωπικά την αποτυχία του ατόμου να σας αναγνωρίσει
Πώς να αναγνωρίζετε την κατάθλιψη
- Αναζητήστε σημάδια κατάθλιψης (δείτε παρακάτω λεπτομέρειες)
- Αναζητήστε λόγους, που το άτομο θα μπορούσε να έχει κατάθλιψη
- Αναζητήστε πιθανές αλλαγές στη συμπεριφορά και τη στάση του ατόμου, καταθλιπτικές εκδηλώσεις ή παραισθήσεις, και παραληρητικές ιδέες με περιεχόμενο ανάλογο προς την κατάθλιψη
Πώς να αντιμετωπίζετε την κατάθλιψη
- Συμβουλευτείτε ένα γιατρό (ζητήστε φάρμακα ή άλλη θεραπεία)
- Υποστηρίξτε και καθησυχάστε τον ασθενή
- Προσπαθήστε να σπάσετε τον κύκλο της κατάθλιψης (δείτε παρακάτω)
Πώς να αντιμετωπίσετε την απογοήτευση
- Μεταχειριστείτε το χιούμορ
Πώς να αποτρέψετε την απογοήτευση
- Ενθαρρύνετε τα άτομα που πάσχουν από άνοια να κάνουν πράγματα μόνα τους
- Δώστε τους περιορισμένο αριθμό επιλογών
Πώς να αντιμετωπίσετε τις ψευδαισθήσεις και τις παρανοειδείς σκέψεις
- Προσπαθήστε να εξηγήσετε και να επιβεβαιώσετε τον ασθενή σας, χωρίς να προκαλείτε τα “πιστεύω” του
- Προσπαθήστε να αποσπάσετε την προσοχή του
- Μη χρησιμοποιήσετε φυσικούς περιορισμούς (π.χ. δέσιμο)
- Μην αμφισβητήσετε αμέσως τα “πιστεύω” του σε μερικές περιπτώσεις ίσως να είναι σωστά
Πώς να εμποδίσετε τις ψευδαισθήσεις και τις παραισθήσεις
- Συμβουλευτείτε ένα γιατρό
- Προσπαθήστε ν' ανακαλύψετε την αιτία και αλλάξτε το περιβάλλον
Πώς να αντιμετωπίσετε το χάσιμο ή το κρύψιμο αντικειμένων και τις άδικες κατηγορίες
- Καθησυχάστε τον ασθενή με άνοια και βοηθήστε τον να βρει το χαμένο αντικείμενο
- Προσπαθήστε να μην παίρνετε προσωπικά τις κατηγορίες
Πώς να προλάβετε προβλήματα που προκαλούνται από το χάσιμο ή το κρύψιμο αντικειμένων
- Προσπαθήστε να παρακολουθείτε πού φυλάσσονται διάφορα αντικείμενα και πού υπάρχει η τάση να κρύβονται
- Κάντε αντίγραφα σημαντικών αντικειμένων (κλειδιών, γυαλιών, εγγράφων κ.λπ.)
- Μειώστε τον αριθμό των πιθανών κρυψώνων και ελέγχετε τα καλάθια απορριμμάτων πριν τα αδειάσετε
- Ψάξτε για κρυμμένα και “αποθηκευμένα” τρόφιμα
- Προειδοποιήστε τους άλλους προκαταβολικά, να μην παίρνουν προσωπικά τις κατηγορίες
