ΔΙΔΥΜΑ....ΤΡΙΔΥΜΑ....

της  Δρ. Λίζας Βάρβογλη, Ph.D., Παιδοψυχολόγος

Μετά την πρώτη έκπληξη ότι η μέλλουσα μητέρα κυοφορεί δύο, τρία, ή και περισσότερα έμβρυα, αρχίζουν οι απορίες, τα ερωτηματικά, ίσως και κάποιες ανησυχίες. Στο άρθρο αυτό παρουσιάζονται ορισμένα από τα πιο πρόσφατα ερευνητικά και κλινικά δεδομένα σχετικά με τα βρέφη πολλαπλής κύησης.

Γάμος και Στρες

Όλα τα ζευγάρια αντιμετωπίζουν προκλήσεις στη σχέση τους, όταν γίνουν γονείς. Η γέννηση δίδυμων και, πολύ περισσότερο, τρίδυμων, επιφέρει μεγάλη αναστάτωση στο σπίτι και ανατροπή της ισορροπίας που είχε αποκτήσει το ζευγάρι. Η σχέση του ζευγαριού, η ομαλή ροή της τάξης και λειτουργίας του σπιτιού, η επιθυμία του να είναι κανείς καλός γονιός, και η ανάγκη να διατηρήσει την ψυχραιμία του στις μικρές ή μεγαλύτερες κρίσεις (τρία νηστικά βρέφη που κλαίνε όλα μαζί στη μέση της νύχτας!) είναι όλα θέματα ζωτικής σημασίας που κάθε μέλος του ζευγαριού πρέπει να διαπραγματευτεί και να εξισορροπήσει μέσα στη σχέση.

Οι στατιστικές δείχνουν υψηλότερα επίπεδα στρες και διαφωνίας ανάμεσα στους γονείς διδύμων/τριδύμων, καθώς και μεγαλύτερη συχνότητα διαζυγίων. Το στρες συχνά αυξάνεται με ύπουλο τρόπο, καθώς σταδιακά συσσωρεύονται στρεσσογόνοι παράγοντες, τους οποίους ο γονιός δεν αντιλαμβάνεται εξ αρχής, αλλά όταν πια ο αντίκτυπός τους είναι χειροπιαστός. Είναι απαραίτητο για τους γονείς να έχουν «δικλείδες ασφαλείας», να μπορούν να μιλήσουν για τα προβλήματα, τους προβληματισμούς και τις δυσκολίες τους με άτομα που τους καταλαβαίνουν.

Προβλήματα και Λύσεις

Πρόβλημα: Κούραση και στέρηση ύπνου: είναι δύο από τους σημαντικότερους παράγοντες που επηρεάζουν την ψυχική και σωματική κατάσταση των γονιών, κυρίως της μητέρας.

Λύση: Ο γονιός θα πρέπει να ξεκουράζεται και να κοιμάται, όποτε βρει την ευκαιρία μέσα στη μέρα. Δε χρειάζεται να περιμένει την «κατάλληλη» ώρα. Έρευνες εξάλλου δείχνουν ότι ένας «δυναμικός υπνάκος» 20-30 λεπτών επαναφορτίζει τις μπαταρίες ενός κουρασμένου ατόμου!

Πρόβλημα: Επιλόχειος κατάθλιψη και η στεναχώρια που μπορεί να επακολουθήσουν.

Λύση: Η μητέρα θα πρέπει να μιλήσει στο γιατρό της και να διερευνήσει τις διεξόδους της σύντομης ψυχοθεραπείας (που τη βοηθάει ν’ αλλάξει τρόπο σκέψης και συμπεριφοράς) ή της φαρμακοθεραπείας.

Πρόβλημα: Η εξουθένωση που σχετίζεται με το βαθμό του στρες της μητέρα και που συχνά συνοψίζεται στη φράση «γιατί να μπω στον κόπο, αφού είναι μάταιο». Όταν αυτή η λογική εφαρμόζεται σε διάφορες πτυχές της ζωής, ιδίως στο γάμο και τη μεταξύ του ζευγαριού σχέση, οι προοπτικές για βελτίωση μειώνονται.

Λύση: Το διάλειμμα από τις αρνητικές σκέψεις και στάση και η συνειδητή μεταστροφή της παραπάνω δυσλειτουργικής σκέψης σε μια αποτελεσματικότερη: «Παντρεύτηκα αυτόν τον άνθρωπο από αγάπη. Οι πράξεις μου θα πρέπει να δείχνουν αγάπη. Θα κάνω τα όμορφα πράγματα που έκανα γι’ αυτόν και πριν τη γέννηση των παιδιών, στο βαθμό που είναι δυνατό. Για παράδειγμα, θα τον πάρω τηλέφωνο, όχι για να του επισημάνω δυσκολίες και κρίσεις, αλλά για να ευχηθώ ‘καλημέρα’. Θα φροντίσω να βγω μαζί του ‘ραντεβού’ και να συζητήσουμε και για άλλα θέματα, εκτός προβλημάτων».

Πρόβλημα: Η ανάγκη για προσωπικό χρόνο, ο οποίος εξανεμίζεται λόγω της ενασχόλησης με τα μωρά, οδηγώντας σε έλλειψη ποιοτικού χρόνου με τον εαυτό, τον σύζυγο, τον κοινωνικό περίγυρο.

Λύση: Με την αξιοποίηση της γιαγιάς, παππού, ή μπειμπι-σίτερ που κρατάει τα παιδιά μπορεί να βρεθεί προσωπικός χρόνος, που όμως δε θα πρέπει να αναλωθεί σε περαιτέρω δουλειές, αλλά να αφιερωθεί αποκλειστικά στις ανάγκες της μητέρας (είτε σε έξοδο με φίλη, είτε χρόνος με τον εαυτό της). Άλλοι γονείς βρίσκουν ότι το να φροντίζουν μαζί τα παιδιά το σαββατοκύριακο δεν τους εξοικονομεί τελικά χρόνο και μάλιστα δημιουργεί προστριβές και παραινέσεις του στυλ «αυτό δεν το κάνεις καλά, το άλλο πρέπει να γίνει έτσι, κοκ». Μια λύση είναι να αναλάβουν εναλλάξ τη φροντίδα και των δύο ή τριών παιδιών (όταν αυτό είναι εφικτό, μετά την ηλικία των 6 μηνών), για παράδειγμα λίγες ώρες την Κυριακή το πρωί. Με αυτό τον τρόπο, ο ένας γονιός μένει στο κρεβάτι και κοιμάται παραπάνω ή χρησιμοποιεί τον χρόνο του για διάβασμα, ντους, ή οτιδήποτε άλλο θέλει να κάνει μόνος του, ενώ ο άλλος ετοιμάζει και απασχολεί τα παιδιά. Έτσι, και τα παιδιά απολαμβάνουν την αμέριστη προσοχή του μπαμπά τους και δένονται

του, και η μαμά έχει λίγο χρόνο να κάνει κάποια πράγματα για τον εαυτό της (και την επόμενη Κυριακή η σειρά τους αλλάζει!).

Πρόβλημα: Έλλειψη πρακτικής γνώσης και γονεϊκών ικανοτήτων που χρειάζονται στην περίπτωση των δίδυμων ή τρίδυμων.

Λύση: Υιοθέτηση νέων στρατηγικών. Οι νέοι γονείς συνήθως εφαρμόζουν αυτά που θυμούνται από τους δικούς τους γονείς. Στην περίπτωση όμως των παιδιών από πολλαπλή κύηση, οι γονείς δεν έχουν παραδείγματα και μοντέλα στρατηγικών που θα πρέπει να εφαρμόσουν κι έτσι πελαγοδρομούν. Η συμβολή του ειδικευμένου ψυχολόγου μπορεί να είναι άμεση και θετική στον τρόπο με τον οποίο οι γονείς χειρίζονται τα παιδιά.

Πρόβλημα: Ο μπαμπάς δε βοηθάει όσο χρειάζεται, η μαμά απελπίζεται. Αλλάζει πάνες που και που ή δίνει μπιμερό, αλλά συνέχεια ρωτάει ποιανού σειρά είναι να φάει ή να αλλαχτεί και δεν μπορεί να λειτουργήσει ανεξάρτητα, χωρίς να συμβουλεύεται τη μητέρα για το παραμικρό.

Λύση: Και οι δύο θα πρέπει ν’ αναγνωρίσουν ότι οι γονεϊκές ικανότητες μαθαίνονται και δεν είναι έμφυτες στις γυναίκες, επομένως και οι δύο θα πρέπει να κάνουν μια οργανωμένη προσπάθεια να μάθουν καινούργια πράγματα. Η συνεχής κριτική σε αυτά που κάνει ο πατέρας δε βοηθάει και τον ωθεί να σταματήσει, ενώ η επιβράβευση του οτιδήποτε θετικού του δίνει κίνητρο να συνεχίσει. Ο πατέρας θα πρέπει ν’ αναλάβει συγκεκριμένα καθήκοντα, να εκπαιδευτεί στις «τεχνικές» (ταίσματος, αλλάγματος) και να ενθαρρυνθεί στην ενεργό συμμετοχή, ακόμα κι αν αρχικά κάνει λάθη.

Πρόβλημα: Διατήρηση του σπιτιού καθαρού και τακτοποιημένου. Η ενασχόληση με τα δίδυμα/τρίδυμα δεν αφήνει αρκετό χρόνο κι ενέργεια για τις δουλειές του σπιτιού, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται τριβές κι εντάσεις.

Λύση: Οι γονείς θα πρέπει να αλλάξουν προσδοκίες σχετικά με τα στάνταρ τους και τακτική στη διατήρηση του νοικοκυριού. Πέρα από την εξωτερική βοήθεια, χρειάζεται συχνή επικοινωνία για τα μικροπράγματα, ευελιξία, προγραμματισμός, οργάνωση καθώς και αλλαγή στις προτεραιότητες του τι πρέπει να γίνει και πότε πρέπει να γίνει. Η συνειδητοποίηση ότι καθένας έχει το δικό του στυλ στο πως διεκπεραιώνει δουλειές και η εκτίμηση γι’ αυτό που κάνει ο άλλος είναι σημαντικά.

Τι ΔΕΝ Πρέπει να Κάνουν οι Γονείς

· Να κατηγορούν ο ένας τον άλλον για το στρες τους

· Να αποφεύγουν να βρουν την πηγή του προβλήματος

· Να ανταγωνίζονται ποιος κάνει την περισσότερη δουλειά

· Να τα παίρνουν όλα προσωπικά, όταν ο/η σύζυγος θέλει να ξεσπάσει

· Να κρατούν τα αισθήματα μέσα τους και να μην τα εκφράζουν

· Να βλέπουν το ρόλο τους ως μια ατέλειωτη αγγαρεία

· Να μην επικοινωνούν ουσιαστικά

Ψυχολογική Κατάσταση της Μητέρας

Μητέρες Διδύμων

Σύμφωνα με πρόσφατες έρευνες, οι μητέρες από δίδυμα/τρίδυμα, έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να υποφέρουν από επιλόχεια κατάθλιψη και στεναχώρια. Η Δρ. Thorpe, ψυχολόγος στο Πανεπιστήμιο του Μπρίστολ στην Αγγλία, βρήκε ότι 34% από τις μητέρες που γέννησαν δίδυμα έδειξαν τάσεις κατάθλιψης. Σε σύγκριση με αυτές, από τις μητέρες που είχαν παιδιά με διαφορά ηλικίας δύο ετών, μόνο το 23% έδειξε σημάδια κατάθλιψης. Όταν όμως η ηλικιακή διαφορά των παιδιών ήταν μικρότερη από δύο χρόνια, 29% από τις ερωτηθείσες μητέρες είχαν σημάδια κατάθλιψης. Γιατί συμβαίνει αυτό; Σύμφωνα με την ερευνήτρια, το γεγονός σχετίζεται με το βαθμό στρες που αισθάνεται η μέλλουσα μητέρα. Το στρες της εγκύου στην πολλαπλή εγκυμοσύνη είναι περισσότερο, επειδή εξ ορισμού πρόκειται για εγκυμοσύνη υψηλού κινδύνου

Μητέρες Τριδύμων

Τετραετής έρευνα σε μητέρες από τρίδυμα, οι οποίες είχαν επιλέξει τη μέθοδο της εξωσωματικής γονιμοποίησης, με ορμονοθεραπεία, βρήκε ότι όλες υπέφεραν από υπερβολική κούραση και στρες. Η Janet Beryl, ιδρύτρια του «Συνδέσμου των Τριδύμων» στις ΗΠΑ, επισημαίνει ότι οι γυναίκες που έκαναν τρίδυμα μετά από ορμονοθεραπεία αναρωτιούνται εάν πήραν τη σωστή απόφαση και, επιπλέον, έχουν μια πρόσθετη ενοχή, επειδή η εγκυμοσύνη αποτελεί κίνδυνο για τη ζωή της γυναίκας και των εμβρύων

Τα Καλά Νέα

Τα ευρήματα αυτά δείχνουν ότι τα προβλήματα της κατάθλιψης και του στρες σχετίζονται με την ιδιαίτερη αυτή κατάσταση και κυρίως με τον παράγοντα κούραση, και όχι με στοιχεία της προσωπικότητας της μητέρας. Έτσι, η σωστή πληροφόρηση και η ψυχολογική στήριξη πριν τη σύλληψη, κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης αλλά και μετά, μπορούν να θωρακήσουν τη νέα μητέρα και να προλάβουν την εμφάνιση ψυχολογικών προβλημάτων.

Πώς η Κατάθλιψη της Μητέρας Επηρεάζει τα Δίδυμα/Τρίδυμα

Το χαμηλότερο επίπεδο μητρικής ευαισθησίας στις μητέρες με κατάθλιψη ευθύνεται για:

· χαμηλότερη απόδοση των παιδιών στο σχολείο

· μειωμένη λεκτική κατανόηση

· μειωμένη λεκτική έκφραση

· προβλήματα συμπεριφοράς.

Γιατί; Επειδή η κατάθλιψη μπορεί να οδηγήσει σε λιγότερη προσοχή της μητέρας προς τα παιδιά, το οποίο αντίστοιχα οδηγεί σε αναπτυξιακά προβλήματα

Η Ανάπτυξη στα Βρέφη Πολλαπλής Εγκυμοσύνης

Νοημοσύνη

Η νοημοσύνη των ομοζυγωτικών δίδυμων (προέρχονται από το ίδιο ωάριο) σπάνια διαφέρει πάνω από πέντε βαθμούς μεταξύ τους, ενώ η νοημοσύνη των διζυγωτικών διδύμων (προέρχονται από διαφορετικά ωάρια) μπορεί να είναι τόσο διαφορετική όσο και δύο αδερφιών διαφορετικής ηλικίας μέσα στην ίδια οικογένεια.

Λόγος και Ομιλία

Τα ερευνητικά δεδομένα δείχνουν ότι τα δίδυμα/τρίδυμα καθυστερούν να αρθρώσουν τις πρώτες τους λέξεις και συχνά τραυλίζουν. Τα δίδυμα έχουν μια καθυστέρηση 6-8 μηνών στη γλωσσική τους ανάπτυξη. Το λεξιλόγιό τους, όταν αρχίζουν το σχολείο, είναι πιο περιορισμένο σε σχέση με το αναμενόμενο. Το μειωμένο λεξιλόγιο σχετίζεται με δυσκολία στην ανάγνωση. Ο λόγος αυτών των δυσκολιών είναι το γεγονός ότι συχνά είναι πρόωρα καθώς επίσης ότι οι γονείς τους έχουν λιγότερο χρόνο για ατομική προσοχή στο καθένα, ώστε να τα βοηθήσουν να αναπτύξουν λεκτικές ικανότητες.

Αν υπάρχει καθυστέρηση στην ανάπτυξη της γλώσσας, οι γονείς δεν θα πρέπει να υποθέσουν ότι τα παιδιά αυτομάτως θα αποκτήσουν ικανότητες αργότερα. Μια ολοκληρωμένη αξιολόγηση της νοημοσύνης, των λεκτικών και άλλων ικανοτήτων τους θα βοηθήσει στο σχεδιασμό συγκεκριμένου προγράμματος για να διορθωθούν οι τυχόν μειονεξίες.

«Η Γλώσσα των Δίδυμων»

Μια εκπληκτική πλευρά της ανάπτυξης των δίδυμων/τρίδυμων είναι η εμφάνιση της ιδιωτικής τους γλώσσας, ή γλώσσας των διδύμων. Πρόσφατες έρευνες δείχνουν ότι πρόκειται για ένα είδος ανώριμης, σχεδόν μη κατανοητής εκδοχής της γλώσσας που μιλιέται στο σπίτι, αλλά το ιδίωμα αυτό το χρησιμοποιούν και το καταλαβαίνουν μόνο τα παιδιά –ιδίως αυτά που έχουν πρόβλημα λόγου- και ο φαύλος κύκλος συνεχίζεται.

Σχολικές Επιδόσεις

Τα δίδυμα/τρίδυμα, λόγω της πρόωρης γέννησής τους, έχουν μεγαλύτερη τάση για μαθησιακές δυσκολίες και προβλήματα στη μάθηση (ανάγνωση και αριθμητική).

Αδρή και Λεπτή Κινητικότητα

Τα δίδυμα/τρίδυμα, ιδιαίτερα όταν έχουν γεννηθεί πρόωρα, έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες δυσκολίας/καθυστέρησης στο περπάτημα, στις λεπτές κινήσεις (να πιάνουν και να χειρίζονται αντικείμενα) αλλά και στην ανάπτυξη των ικανοτήτων για παιχνίδι.

Κοινωνική Ανάπτυξη

Τα ομοζυγωτικά δίδυμα συνήθως ακολουθούν παρόμοια πορεία κοινωνικής ανάπτυξης. Το καθένα είναι περίπου το ίδιο κοινωνικό και επικοινωνιακό με το άλλο, και συνήθως έχουν ίδιες προτιμήσεις, πεποιθήσεις, και αντιδράσειες. Τα δυζυγωτικά δίδυμα, όμως, διαφέρουν μεταξύ τους όπως θα διέφεραν και δύο αδέρφια διαφορετικής ηλικίας στην ίδια οικογένεια.

Εγγύτητα και Εξάρτηση

Τα δίδυμα κορίτσια, ιδιαίτερα τα ομοζυγωτικά, συνήθως αναπτύσσουν αλληλεξάρτηση, μεγαλύτερη από αυτή που παρατηρείται σε δίδυμα αγόρι-κορίτσι ή αγόρι-αγόρι, και παραμένουν συναισθηματικά δεμένα μεταξύ τους σε όλη τους τη ζωή. Η εγγύτητα και η εξάρτηση είναι μεγαλύτερη στα ομοζυγωτικά, αμέσως μετά στα διζυγωτικά δίδυμα κορίτσια, στη συνέχεια στα ομοζυγωτικά αγόρια, μετά στα διζυγωτικά αγόρια και τέλος στα διζυγωτικά αγόρι-κορίτσι.

Ατομικότητα

Η εγγύτητα που έχουν τα δίδυμα μπορεί να τα βοηθήσει στην κοινωνικοποίησή τους και στη συνομιλία με άλλους. Όμως, υπάρχει και πιθανότητα να αναπτύξουν καλή επικοινωνία μεταξύ τους, αλλά να είναι ιδιαίτερα δειλά με άλλους.

Για να αναπτυχθεί επαρκώς η ατομικότητά τους και η προσωπική ταυτότητα του καθενός, τα δίδυμα θα πρέπει να έχουν το καθένα τις φιλίες του, τα ενδιαφέροντά του, τις ατομικές εξόδους του και τις ατομικές «απολαβές» του στην οικογένεια, ενώ φίλοι και συγγενείς θα πρέπει να αναφέρονται στο καθένα με το όνομά του και όχι μαζί «στα δίδυμα». Όταν οι γονείς δίνουν στα παιδιά επιλογές και τους επιτρέπουν να πάρουν κάποιες μικρές αποφάσεις (αν θα φάνε μήλο ή πορτοκάλι, το αγαπημένο τους χρώμα στα ρούχα) από μικρή ηλικία, βοηθά το καθένα από τα δίδυμα να αναπτύξει την προσωπικότητά του.

Οι γονείς θα πρέπει να αποθαρρύνουν το ένα από τα δύο/τρία να παίρνει το ρόλο του «εκπροσώπου» και να μιλάει για τις ανάγκες τους.

Μεγαλώνοντας, τα δίδυμα/τρίδυμα θα πρέπει να εκφράζουν την ατομικότητά τους μέσα από την κατοχή διαφορετικών ρούχων για τον καθένα, και να έχουν τις ατομικές τους αναμνήσεις, ιδιαίτερες ιστορίες και προσωπικά πράγματα. Το καθένα θα πρέπει να έχει το χώρο που τοποθετεί τα ρούχα, τα βιβλία, και τα πράγματά του. Αυτό βοηθάει στην ανάπτυξη της έννοιας του «μοιράζομαι με άλλους», γιατί τα παιδιά δεν μπορούν να μοιραστούν αν πρώτα δεν αντιληφθούν την έννοια της «ιδιοκτησίας». Τα δίδυμα/τρίδυμα μαθαίνουν για το μοίρασμα και τη συνεργασία νωρίτερα από τα άλλα παιδιά, που τα κάνει πιο δημοφιλή ως συντρόφους στο παιχνίδι.

Δεδομένα

Τα πρόωρα και τα χαμηλού βάρους γέννησης παιδιά έχουν υψηλότερο κίνδυνο εμφάνισης διαφόρων δυσκολιών, κυρίως στον τομέα της ομιλίας, της γλώσσας και των ικανοτήτων για παιχνίδι (που αντικατοπτρίζουν νοητική ανάπτυξη). Τα παιδιά που γεννήθηκαν λιγότερο από 2500 γραμμάρια πρέπει να παρακολουθούνται συχνά από ειδικούς.