Φθινόπωρο, η εποχή των αλλαγών
«Κάθε κατεργάρης στον πάγκο του!». Αυτή ήταν η συνηθισμένη φράση που έλεγε ο πατέρας μου, όταν γυρνούσαμε από τις φθινοπωρινές διακοπές στο χωριό, λίγο πριν ανοίξουν τα σχολεία. Για όλη την οικογένεια, αλλά κυρίως για τα παιδιά, είναι μια εποχή μεγάλων αλλαγών.
«Κάθε κατεργάρης στον πάγκο του!». Αυτή ήταν η συνηθισμένη φράση που έλεγε ο πατέρας μου, όταν γυρνούσαμε από τις φθινοπωρινές διακοπές στο χωριό, λίγο πριν ανοίξουν τα σχολεία. Για όλη την οικογένεια, αλλά κυρίως για τα παιδιά, είναι μια εποχή μεγάλων αλλαγών.
Νέο σχολείο, νέα δουλειά, νέο σπίτι! Εμείς οι γονείς μπορεί να επιστρέφουμε στη ρουτίνα της καθημερινής εργασίας, αλλά τα παιδιά έχουν να κάνουν πάντα ένα μικρό ή πολύ μεγάλο βήμα: Θα πάνε για πρώτη φορά στον παιδικό σταθμό, το νηπιαγωγείο ή το δημοτικό, θα βρεθούν σε μια μεγαλύτερη τάξη, μπορεί να αλλάξουν σχολείο, να βρεθούν σε ένα νέο περιβάλλον. Παλιοί φίλοι θα χαθούν, θα γίνουν καινούριες γνωριμίες… Επίσης, πολλές οικογένειες συνηθίζουν να μετακομίζουν αυτή την εποχή ή να κάνουν ανακαίνιση και αλλαγές στο σπίτι. Ακόμη, όσοι γονείς αλλάζουν δουλειά, το κάνουν επίσης αυτή την εποχή. Παράλληλα, το φθινόπωρο οι επαγγελματικές απαιτήσεις έτσι κι αλλιώς αυξάνονται, νέα σχέδια μπαίνουν στα σκαριά και κυρίως, οι μπαμπάδες καταλήγουν να λείπουν πολλές ώρες από το σπίτι. Κι αυτό είναι δύσκολο για τα παιδιά, που ενώ στις διακοπές είχαν κοντά τους όλη μέρα τους γονείς τους, ξαφνικά τους χάνουν. Έχουν ακόμη να αντιμετωπίσουν τη δύσκολη προσαρμογή σε κανόνες και ωράρια μετά την ελευθερία των διακοπών. Λίγο δύσκολα όλα αυτά, δεν νομίζετε;
Οι αλλαγές και οι επιπτώσεις τους Η ψυχολογία ασχολείται ιδιαίτερα με τις αλλαγές στη ζωή των ανθρώπων. Οι αλλαγές-θετικές ή αρνητικές- προκαλούν άγχος, ειδικά όταν η αλλαγή σηματοδοτεί μια πρωτόγνωρη κατάσταση για το άτομο. Κατά τη διαδικασία της αλλαγής το άτομο βιώνει άγχος, φόβο, αγωνία, λύπη, τάση για απομόνωση ή για κοινωνικοποίηση, χαρά, ανακούφιση και γενικότερα, πολλά και αντιφατικά συναισθήματα που του είναι δύσκολο να διαχειριστεί. Τι γίνεται, όμως, όταν το άτομο που βιώνει τις αλλαγές είναι… παιδί; Πόσο αντέχει τις αλλαγές; Τι χρειάζεται για να προσαρμοστεί καλύτερα σε αυτές; Αρχικά, διευκρινίζουμε ότι ένα παιδί διαθέτει πολύ καλούς μηχανισμούς άμυνας για να αντεπεξέλθει στις δύσκολες καταστάσεις. Δεν είναι τόσο αδύναμο όσο νομίζουμε εμείς οι γονείς.
Παίζουμε το «σχολείο»; Ένα καλό παράδειγμα για τους μηχανισμούς που διαθέτει το παιδί είναι το παιχνίδι. Εκεί μπορεί να ξορκίζει τους φόβους του για κάποια αλλαγή που συμβαίνει στη ζωή του και να μεταφέρει τις ψυχικές εντάσεις του. Δεν είναι τυχαίο ότι πολλά νήπια, στην αρχή της σχολικής χρονιάς, απολαμβάνουν να παίζουν το «σχολείο» κάθε φορά που επιστρέφουν από αυτό. Βλέποντας ένα νήπιο να μεταμφιέζεται σε δάσκαλο και να μαλώνει τα άλλα παιδάκια (τα κουκλάκια του) δεν μπορούμε να πούμε ότι… «απλά, παίζει». Πρόκειται για το δικό του τρόπο να εκφράζει και να επεξεργάζεται όλα τα δύσκολα συναισθήματα της αλλαγής αυτής στη ζωή του, δηλαδή τη μετάβαση από το σπίτι στο σχολείο και τη μετάβαση από τις διακοπές στη ρουτίνα. Βοηθητικό στοιχείο για τις αλλαγές στη ζωή του παιδιού είναι ότι το συναίσθημά τους έχει μεγάλη ένταση αλλά μικρή διάρκεια. Πρόκειται για αναπτυξιακό χαρακτηριστικό της παιδικής ηλικίας. Το παιδί θρηνεί με δόσεις: τη μια στιγμή κλαίει και γκρινιάζει και την άλλη στιγμή γελά και παίζει. Μάλιστα, κάποια παιδιά, λόγω ιδιοσυγκρασίας, είναι πιο ανοιχτά στις αλλαγές και αντιμετωπίζουν την κατάσταση πιο λειτουργικά.
Το παιδί μας, ο καθρέφτης μας Όλα όσα αναφέραμε πιο πάνω δεν θα πρέπει να μας οδηγήσουν στην άποψη πως το παιδί δεν χρειάζεται στήριξη από εμάς τους γονείς. Πρέπει πρώτα απ’ όλα η ίδια η οικογένεια να επεξεργαστεί με ήρεμο και δημιουργικό τρόπο την κάθε αλλαγή. Η δική μας συμπεριφορά, η δική μας αντιμετώπιση, συνδέεται άμεσα με τον τρόπο που θα αντιμετωπίσει και το ίδιο το παιδί τις όποιες αλλαγές. Αν εμείς οι ίδιοι έχουμε αγχωθεί για το σχολείο του παιδιού ή για τη μετακόμιση, είναι αδύνατον να μην μεταδώσουμε το άγχος μας και στο παιδί. Αν εμείς δεν λύσουμε πρώτα απ’ όλα τα ζητήματα με τον ίδιο μας τον εαυτό, δεν θα μπορέσουμε να βοηθήσουμε και το παιδί μας να προσαρμοστεί.
Κοντά στο παιδί Για να βοηθήσουμε το παιδί μας να αποδεχτεί αλλά και να προσαρμοστεί στις αλλαγές που το περιμένουν τώρα το φθινόπωρο, θα χρειαστεί να δουλέψουμε πάνω σε δυο επίπεδα: το νοητικό και το συναισθηματικό. Σε νοητικό επίπεδο… • Θα χρειαστεί να εξηγήσουμε στο παιδί ποιες θα είναι οι αλλαγές που έρχονται το φθινόπωρο και να το προετοιμάσουμε εγκαίρως για αυτές. Η προετοιμασία σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να γίνει την τελευταία στιγμή. Όταν έχουμε το χρόνο και την ηρεμία μπορούμε να συζητήσουμε με το παιδί και να του εξηγήσουμε τις προοπτικές, δίνοντας λύσεις σε ό,τι το προβληματίζει. Π.χ. αν αλλάζουμε γειτονιά, μπορούμε να το διαβεβαιώσουμε πως θα το πηγαίνουμε να βλέπει τους φίλους του, αλλά θα τους καλούμε και στο σπίτι μας. • Στο παιδί δίνουμε πληροφορίες με σαφήνεια και απλότητα. Καλό είναι να έχει μια νοητή εικόνα για το πώς θα είναι αυτή η αλλαγή. Για παράδειγμα, αν πρόκειται να αλλάξει σχολικό περιβάλλον πρέπει να του περιγράψουμε πώς είναι ο χώρος, πόσα παιδιά ή δάσκαλοι θα είναι, πώς θα είναι τα βιβλία του, πόσα διαλείμματα θα έχει, τι είναι το κυλικείο κ.τ.λ. Αυτές οι πληροφορίες δίνονται με απλά λόγια. • Είναι σημαντικό και θα βοηθήσει πολύ το παιδί να επισκεφτούμε το χώρο όπου θα ζήσει μετά την αλλαγή, είτε πρόκειται για μετακόμιση είτε για άλλο σχολικό περιβάλλον. Αυτή η επίσκεψη το ανακουφίζει από το φόβο προς το άγνωστο και δημιουργεί πολλές απορίες που ο γονιός καλείται να απαντήσει. • Πριν επισκεφτούμε τη νέα κατοικία/ πόλη/σχολείο/φροντιστήριο κ.τ.λ. μπορούμε να ρωτήσουμε το παιδί πώς φαντάζεται το νέο αυτό χώρο και τη ζωή του εκεί. Έτσι, μπορούμε να λύσουμε πιθανές απορίες ή παρεξηγήσεις. Για παράδειγμα, θυμάμαι ένα παιδί που θα πήγαινε γυμνάσιο και ρωτούσε τι μάθημα είναι το «κενό» που είχε ακούσει από μεγαλύτερους μαθητές.
Στο συναισθηματικό επίπεδο • Χρειάζεται να επιτρέψουμε στο παιδί να βιώσει και να εκφράσει τα δύσκολα συναισθήματα που έχει κάθε αλλαγή. Πολύ βοηθητική φράση του γονιού είναι: «σε καταλαβαίνω… είναι κάτι καινούριο για εσένα». • Πρέπει να του μιλήσουμε για αντίστοιχες παλιότερες δικές μας εμπειρίες, όπου χρειάστηκε να αντεπεξέλθουμε σε αλλαγές. Έτσι, το παιδί θα ανακουφιστεί και θα νιώσει ότι είμαστε κοντά του. • Καλό είναι να διαβάσουμε σε μικρότερα παιδιά ιστορίες ή παραμύθια με ήρωες που βρέθηκαν μόνοι τους σε κάποια δυσκολία και τα κατάφεραν έπειτα από προσπάθεια. Υπάρχουν πολλά παιδικά βιβλία προετοιμασίας για διάφορα θέματα. Θα εκπλαγείτε από τη βοήθεια που μπορεί να προσφέρουν! • Βοηθά επίσης να μιλήσουμε με το παιδί πριν κοιμηθεί, γιατί τότε είναι πιο εύκολο να ανοιχτεί και να εκφράσουμε μαζί ευχές φαντασίας, π.χ. «μακάρι να είσαι μαζί με το φίλο σου στην ίδια τάξη!», «σε φαντάζομαι με την παρέα σου στο διάλειμμα να περνάτε όμορφα».
Για να πάνε όλα καλά
• Όταν είμαστε αγχωμένοι με τις αλλαγές στη ζωή του παιδιού μπορεί να προσπαθήσουμε να το ηρεμήσουμε παρουσιάζοντας τη νέα κατάσταση ως εξιδανικευμένη, ενώ δεν είναι. Αυτό είναι λάθος: Θα πρέπει να ενημερώσουμε το παιδί για τις τυχόν δυσκολίες (π.χ. ότι θα έχει δύσκολα μαθήματα, θα χρειάζεται περισσότερο διάβασμα κ.λπ.). • Εκείνο που χρειάζονται περισσότερο τα παιδιά, πέρα από τη συζήτηση και την προετοιμασία, είναι να έχουν δίπλα τους ψύχραιμους γονείς. Πρέπει λοιπόν να διαχειριστούμε το δικό μας άγχος ή και τη θλίψη, ώστε να βοηθήσουμε και το παιδί. • Πρέπει να έχουμε κατά νου ότι κάθε αλλαγή χρειάζεται χρόνο. Κι επειδή κάθε άνθρωπος είναι διαφορετικός, χρειάζεται και διαφορετικό χρόνο για να προσαρμοστεί στην αλλαγή. • Μην ξεχνάτε ότι κάθε αλλαγή είναι μια ευκαιρία να γνωρίσουμε νέες πλευρές του εαυτού μας και του παιδιού μας αλλά και μια ευκαιρία να έρθουν πιο κοντά γονείς και παιδιά.
Του Κώστα Στοφόρου, με τη συνεργασία της Θεοδοσίας Καραγιάννη, σχολικής ψυχολόγου και εκπαιδεύτριας των Σχολών Γονέων.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου