ΑΝΗΛΙΚΟΙ ΚΑΙ ΕΡΓΑΣΙΑ - ΜΕΤΡΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ

ΝΟΜΟΣ 1837/1989 

"Για την προστασία των ανηλίκων κατά την απασχόληση και άλλες διατάξεις" 

(Φ.Ε.Κ. 85/Α/23-3-1989) 

Ο ΠΡΟΕ∆ΡΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ∆ΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ 

Εκδίδοµε τον ακόλουθο νόµο που ψήφισε η Βουλή: 

Άρθρο 1 

Πεδίο εφαρµογής

1. Οι διατάξεις του νόµου αυτού εφαρµόζονται σε κάθε µορφής απασχόληση και αυτοαπασχόληση 

ανηλίκων. Ως ανήλικοι για την εφαρµογή του νόµου αυτού νοούνται όσοι δεν έχουν συµπληρώσει το 18ο 

έτος της ηλικίας τους. 

2. Οι διατάξεις του νόµου αυτού δεν εφαρµόζονται στις οικογενειακού χαρακτήρα γεωργικές, δασικές και 

κτηνοτροφικές εργασίες.  

Άρθρο 2 

Όροι και προϋποθέσεις απασχόλησης 

1. Με την επιφύλαξη του άρθρου 3 ανήλικοι που δεν έχουν συµπληρώσει το 15ο έτος της ηλικίας τους 

απαγορεύεται να απασχοληθούν σε οποιαδήποτε εργασία.  

2. Ανήλικοι δεν επιτρέπεται να απασχολούνται σε εργασίες επικίνδυνες, βαριές ή ανθυγιεινές, καθώς και σε 

εργασίες που βλάπτουν την ψυχική τους υγεία και γενικά εµποδίζουν  την  ελεύθερη  ανάπτυξη  της 

προσωπικότητάς τους.  

Οι  εργασίες αυτές καθορίζονται µε απόφαση  του Υπουργού Εργασίας, που εκδίδεται ύστερα από γνώµη 

του Συµβουλίου Υγιεινής και Ασφάλειας της Εργασίας.  

3. Μέχρι την έκδοση της απόφασης της προηγούµενης παραγράφου εξακολουθούν να ισχύουν οι σχετικές 

διατάξεις.  

Άρθρο 3 

Καλλιτεχνικές και παρεµφερείς απασχολήσεις 

1. Με άδεια της Επιθεώρησης Εργασίας επιτρέπεται η απασχόληση ανηλίκων, που δεν έχουν συµπληρώσει 

το 15ο έτος της ηλικίας τους σε θεατρικές παραστάσεις, µουσικές εκτελέσεις ή άλλες καλλιτεχνικές 

εκδηλώσεις, διαφηµιστικά προγράµµατα, επιδείξεις µόδας, ραδιοφωνικές ή τηλεοπτικές εγγραφές ή 

εκποµπές, εγγραφές σε βίντεο, κινηµατογραφικές λήψεις, καθώς και η χρησιµοποίησή τους ως µοντέλων, 

εφ' όσον δεν βλάπτεται η σωµατική και η ψυχική τους υγεία και η ηθική τους.  

Με  απόφαση  του  Υπουργού  Εργασίας,  που  εκδίδεται  ύστερα  από  γνώµη της αντιπροσωπευτικότερης 

οργάνωσης των εργαζοµένων και των εργοδοτών του χώρου, µπορεί να επιτρέπεται η απασχόληση 

ανηλίκων και σε άλλες παρεµφερείς απασχολήσεις.  

2. Η κατά την παράγραφο 1 άδεια Επιθεώρησης Εργασίας χορηγείται στον εργοδότη ύστερα από αίτησή του 

και περιέχει το ονοµατεπώνυµο και την ηλικία του ανηλίκου, το είδος  της  εργασίας  στην  οποία  πρόκειται 

να απασχοληθεί, το ηµερήσιο πρόγραµµα και τη χρονική διάρκειά του.  

Η άδεια χορηγείται για χρονικό διάστηµα που δεν µπορεί να υπερβαίνει  τους  τρεις  µήνες. Παράταση  της 

άδειας µπορεί να χορηγηθεί για εξαιρετικούς λόγους.  

3. Για τη χορήγηση της άδειας ή την παράτασή της ο εργοδότης µαζί µε την αίτηση υποβάλλει δήλωση, ότι 

έχουν ληφθεί τα απαραίτητα µέτρα προστασίας του ανηλίκου, συναίνεση  του  προσώπου  που  έχει  την 

επιµέλεια  του  ανηλίκου  και  ιατρική  πιστοποίηση  από  τις  υπηρεσίες του Εθνικού Συστήµατος Υγείας 

(Ε.Σ.Υ.) και του Ιδρύµατος Κοινωνικών Ασφαλίσεων (Ι.Κ.Α.) ότι δεν  υπάρχει  κίνδυνος  για  τη  σωµατική  ή 

ψυχική υγεία του ανηλίκου στη συγκεκριµένη απασχόληση.  

Άρθρο 4 

Επαγγελµατικός προσανατολισµός

Οι ανήλικοι πριν απασχοληθούν σε οποιαδήποτε εργασία, εκτός από τις περιπτώσεις του άρθρου 3, πρέπει 

να παρακολουθήσουν προγράµµατα εξωσχολικού επαγγελµατικού προσανατολισµού. Τα προγράµµατα 

αυτά εκπονούνται και εφαρµόζονται από τον Οργανισµό Απασχολήσεως Εργατικού ∆υναµικού (Ο.Α.Ε.∆.), 

που χορηγεί στον ανήλικο βεβαίωση για το πρόγραµµα που παρακολούθησε.  2

Βιβλιάριο εργασίας δεν εκδίδεται χωρίς τη βεβαίωση αυτή.  

Η έναρξη ισχύος του άρθρου αυτού  ορίζεται  µε  απόφαση  του  οικείου νοµάρχη ύστερα από αιτιολογηµένη 

πρόταση του Ο.Α.Ε.∆.  

Άρθρο 5 

Χρονικά όρια εργασίας

1. Ανήλικοι, που δεν έχουν συµπληρώσει το 16ο έτος της ηλικίας τους, καθώς και ανήλικοι που φοιτούν σε 

γυµνάσια, λύκεια κάθε τύπου ή τεχνικές επαγγελµατικές σχολές, δηµόσιες ή ιδιωτικές, αναγνωρισµένες 

από το Κράτος, δεν µπορεί να απασχολούνται περισσότερο από έξι ώρες την ηµέρα και τριάντα ώρες την 

εβδοµάδα.  

2. Οι ανήλικοι εργαζόµενοι δικαιούνται ηµερήσια ανάπαυση δώδεκα τουλάχιστον συνεχείς ώρες, στις οποίες 

πρέπει να περιλαµβάνεται το χρονικό διάστηµα από τις δέκα το βράδυ µέχρι τις έξι το πρωί.  

3. Η ηµερήσια απασχόληση των ανηλίκων που φοιτούν σε γυµνάσια ή  λύκεια  κάθε  τύπου  ή  τεχνικές-

επαγγελµατικές σχολές, δηµόσιες  ή ιδιωτικές, αναγνωρισµένες από το Κράτος, αρχίζει ή λήγει δύο 

τουλάχιστον ώρες µετά τη λήξη ή πριν από την έναρξη των µαθηµάτων αντίστοιχα.  

4.  Η  απασχόληση  των  ανηλίκων  σε  καλλιτεχνικές  ή  παρεµφερείς  δραστηριότητες δεν µπορεί να υπερβαίνει 

τις:  

α) δύο ώρες την ηµέρα για ανηλίκους από τριών έως έξι ετών,  

β) τρεις ώρες την ηµέρα για ανηλίκους από έξι έως ένδεκα ετών, 

γ) τέσσερις ώρες την ηµέρα για ανηλίκους από ένδεκα έως δεκατριών ετών,  

δ) πέντε ώρες την ηµέρα για ανηλίκους από δεκατριών έως δεκαπέντε ετών.  

5. Η υπερωριακή απασχόληση των ανηλίκων απαγορεύεται.  

Άρθρο 6 

Αµοιβή

1. Οι ανήλικοι εργαζόµενοι αµείβονται µε βάση το κατώτατο τουλάχιστον  ηµεροµίσθιο  του  ανειδίκευτου 

εργάτη  που  προβλέπεται  από  την  εθνική  γενική  συλλογική  σύµβαση  εργασίας κατ' αναλογία των ωρών 

απασχόλησής τους.  

2. Ευνοϊκότερες συνθήκες εργασίας και µεγαλύτερη αµοιβή ρυθµίζονται µε συλλογικές συµβάσεις εργασίας.  

3. Οι διατάξεις του άρθρου 14 του ν. 1346/1983 κατισχύουν των διατάξεων του άρθρου αυτού.  

Άρθρο 7 

Άδειες 

1. Η κανονική άδεια χορηγείται κατά την περίοδο των θερινών σχολικών  διακοπών  σε  συνεχείς  ηµέρες.  Το 

µισό  της  κανονικής  άδειας  χορηγείται  τµηµατικά  και  σε  άλλες  χρονικές περιόδους, αν το ζητήσει ο 

ανήλικος.  

Οι διατάξεις οι οποίες ρυθµίζουν την κανονική άδεια στις επιχειρήσεις που λειτουργούν εποχιακά και 

ευνοϊκότερες για τους εργαζόµενους ρυθµίσεις δε θίγονται. Κατά  τα λοιπά εφαρµόζονται οι κείµενες 

διατάξεις περί κανονικών αδειών όπως θα ισχύουν κάθε φορά.  

2. Οι ανήλικοι εργαζόµενοι, ανεξάρτητα από το χρόνο απασχόλησής τους, όταν είναι συγχρόνως και µαθητές 

ή σπουδαστές σε αναγνωρισµένη σχολή, δικαιούνται για τη συµµετοχή  τους στις  εξετάσεις και άδεια δύο 

ηµερών συνεχόµενη ή τµηµατική, κατά την αίτησή τους, για κάθε ηµέρα εξετάσεων, µε την υποχρέωση να 

αποδεικνύουν  τη  συµµετοχή  τους  µε  σχετική  βεβαίωση. Η  άδεια  αυτή δεν µπορεί να είναι µικρότερη των 

14 ηµερών συνολικά.  

3. Οι άδειες της προηγούµενης παραγράφου  είναι  χωρίς  αποδοχές  από τον εργοδότη. Οι αποδοχές των 

αδειών αυτών καταβάλλονται πάντοτε από  τον Ο.Α.Ε.∆. και η δαπάνη των έξι πρώτων ηµερών κατ' έτος 

βαρύνει τον προϋπολογισµό αυτού,  η  δε  λοιπή  αποδίδεται  στον  Ο.Α.Ε.∆. από τον προϋπολογισµό του 

Υπουργείου Εργασίας, στον οποίο εγγράφεται σχετική πίστωση.  

4. Με απόφαση του Υπουργού Εργασίας ρυθµίζεται κάθε χρήσιµη λεπτοµέρεια για την εφαρµογή αυτού του 

άρθρου.  

Άρθρο 8 

Βιβλιάριο εργασίας

1. Οι ανήλικοι δεν επιτρέπεται να απασχολούνται, αν δεν είναι εφοδιασµένοι µε βιβλιάριο εργασίας, ειδικό για 

τη συγκεκριµένη εργασία ή οµάδα εργασιών.  3

2. Βιβλιάριο εργασίας δεν απαιτείται, όταν πρόκειται για απασχόληση ανηλίκου, σύµφωνα µε τις διατάξεις 

του άρθρου 3.  

3. Με απόφαση του Υπουργού Εργασίας,  ρυθµίζονται  η  διαδικασία  έκδοσης, ανανέωσης, αφαίρεσης και 

αντικατάστασης του βιβλιαρίου, το περιεχόµενό του, ο χρόνος της ισχύος του και κάθε άλλη αναγκαία 

λεπτοµέρεια.  

Άρθρο 9 

Τηρούµενα έντυπα από τους εργοδότες 

Κάθε εργοδότης, που απασχολεί ανηλίκους, τηρεί σχετικό µητρώο στο οποίο αναγράφει το ονοµατεπώνυµο 

του εργαζόµενου, τη χρονολογία γέννησης, τη διεύθυνση της κατοικίας  του,  τον  αριθµό  του  βιβλιαρίου 

εργασίας, την ηµεροµηνία έκδοσης ή ανανέωσής του, το είδος της  εργασίας, τη χρονολογία έναρξης και 

λήξης της σχέσης εργασίας.  

Ο εργοδότης οφείλει να διατηρεί το µητρώο σε καλή κατάσταση και  να  το  θέτει  στη  διάθεση  των  αρµόδιων 

κρατικών οργάνων, όταν ζητηθεί.  

Άρθρο 10 

Μητρώο ανηλίκων

1. Σε κάθε Επιθεώρηση Εργασίας τηρείται µητρώο των ανηλίκων που έχουν εφοδιαστεί από αυτή µε 

βιβλιάριο εργασίας.  

2. Με απόφαση του Υπουργού Εργασίας ρυθµίζονται η διαδικασία έκδοσης, το περιεχόµενο και ο τρόπος 

τήρησης του πιο πάνω µητρώου καθώς και κάθε αναγκαία σχετική λεπτοµέρεια.  

Άρθρο 11 

∆ιαδικασία ιατρικής πιστοποίησης

1.  Για  την  έκδοση  βιβλιαρίου  εργασίας  απαιτείται  ιατρική  πιστοποίηση ότι από την απασχόληση, που 

επέλεξαν  οι  ανήλικοι,  δε  διατρέχει  κίνδυνο  η  υγεία  τους  ή  η  σωµατική ή η πνευµατική ανάπτυξή τους. Η 

πιστοποίηση γίνεται από υγειονοµικές υπηρεσίες µετά από ιατρικές εξετάσεις.  

2.  Η  παραποµπή  στις  υγειονοµικές  υπηρεσίες  γίνεται  από  την  Επιθεώρηση  Εργασίας.  Η  διαδικασία  της 

παραποµπής ρυθµίζεται µε την απόφαση που προβλέπεται στην παράγραφο 3 του άρθρου 8. 

Άρθρο 12 

Αρµόδιες υγειονοµικές υπηρεσίες 

Αρµόδιες για τις ιατρικές εξετάσεις είναι οι υπηρεσίες του Εθνικού Συστήµατος Υγείας και του Ιδρύµατος 

Κοινωνικών Ασφαλίσεων, οι οποίες λειτουργούν στην περιοχή αρµοδιότητας της Επιθεώρησης Εργασίας, 

που χορηγεί το βιβλιάριο εργασίας. 

Άρθρο 13 

Ιατρικές εξετάσεις

1. Οι ιατρικές εξετάσεις των ανηλίκων ενεργούνται δωρεάν και περιλαµβάνουν γενικές εξετάσεις, καθώς και 

κάθε ειδικότερη εξέταση κατά την κρίση του αρµόδιου γιατρού για την έκδοση της ιατρικής πιστοποίησης.  

2. Με κοινή απόφαση των Υπουργών Εργασίας και Υγείας, Πρόνοιας  και Κοινωνικών Ασφαλίσεων, που 

εκδίδεται  ύστερα  από  γνώµη  του  Συµβουλίου  Υγιεινής  και  Ασφάλειας της Εργασίας (Σ.Υ.Α.Ε.), 

καθορίζονται ειδικές ιατρικές εξετάσεις που απαιτούνται για ορισµένες εργασίες ή οµάδα εργασιών.  

3. Οι ιατρικές εξετάσεις ενεργούνται:  

α) κάθε δώδεκα µήνες µέχρι να συµπληρωθεί το 18ο έτος της ηλικίας των ανηλίκων,  

β) σε χρονικά διαστήµατα µικρότερα από το δωδεκάµηνο, κατά την  κρίση γιατρού ή της αρµόδιας 

Επιθεώρησης Εργασίας σε περίπτωση ατυχήµατος ή ασθένειας,  

γ) σε περίπτωση αλλαγής εργασίας ή οµάδας εργασιών.  

Άρθρο 14 

Ιατρική πιστοποίηση 

1.  Η  πιστοποίηση  γίνεται  από  τον  προϊστάµενο  των  υπηρεσιών  υγείας ή από τους οριζόµενους απ' αυτόν 

γιατρούς και καταχωρίζεται σε ειδική βεβαίωση µε την ένδειξη κατάλληλος ή ακατάλληλος ή ακατάλληλος 

για ορισµένο χρόνο ή για ορισµένη εργασία.  4

2. Όταν η πιστοποίηση ισχύει για ορισµένη εργασία που απαιτεί ειδικές συνθήκες απασχόλησης ή 

επισηµαίνει ανωµαλία στην ανάπτυξη  ή  ειδικά  προβλήµατα  υγείας  του  εξεταζόµενου,  καθορίζει  και  τη 

χρονολογία επανεξέτασης καθώς και  τα  µέτρα  που  πρέπει  να  λάβει  η Επιθεώρηση Εργασίας, για τον 

επαγγελµατικό προσανατολισµό και την επαγγελµατική επανακατάρτιση του ανηλίκου, σε συνεργασία µε 

τις αρµόδιες για τα προγράµµατα εξωσχολικού προσανατολισµού υπηρεσίες του Ο.Α.Ε.∆. και τις 

υπηρεσίες υγείας. 

Άρθρο 15 

Ανήλικοι που απασχολούνται σε οποιοδήποτε εργοδότη έχουν όλες τις αξιώσεις που απορρέουν από 

έγκυρη σύµβαση εξαρτηµένης εργασίας, ανεξάρτητα αν τηρήθηκαν οι διατάξεις για την πρόσληψή τους.  

Οι διατάξεις του νόµου 1346/1983 που ρυθµίζουν θέµατα µαθητείας, καθώς και όσες δεν καταργήθηκαν µε 

αυτόν, κατισχύουν των διατάξεων του άρθρου αυτού. 

Άρθρο 16 

Εργασιακό περιβάλλον - Κίνδυνοι - Πρόληψη

1. Κάθε εργοδότης, εκτός από τα µέτρα υγιεινής και ασφάλειας που  προβλέπονται  για  όλους  του 

εργαζόµενους, οφείλει να λαµβάνει και πρόσθετα µέτρα προστασίας των ανηλίκων στο εργασιακό τους 

περιβάλλον, να ενηµερώνει αυτούς κατά την έναρξη αλλά και περιοδικά κατά τη διάρκεια της εργασίας για 

τους κινδύνους που απειλούν τη ζωή, την υγεία και τη φυσική, ψυχική και πνευµατική τους ανάπτυξη και 

να τους καθοδηγεί στη λήψη των κατάλληλων µέτρων για την αποφυγή των παραπάνω κινδύνων.  

Με  αποφάσεις  του  υπουργού  Εργασίας  και  του  κατά  περίπτωσιν  αρµόδιου υπουργού µπορεί να 

ορίζονται εξειδικευµένα πρόσθετα µέτρα προστασίας των ανηλίκων  για ορισµένες εργασίες και να 

ρυθµίζεται κάθε αναγκαία λεπτοµέρεια για την εφαρµογή τους.  

2. Κάθε εργοδότης οφείλει να προστατεύει τους ανηλίκους από πράξεις βίας ή προσβολής της 

προσωπικότητας ή βλάβης της ηθικής τους.  

3. ∆εν επιτρέπεται να είναι εργοδότες ανηλίκων, πρόσωπα που έχουν καταδικαστεί για εγκλήµατα κατά της 

γενετήσιας ελευθερίας και οικονοµικής εκµετάλλευσης της γενετήσιας ζωής ή για παράβαση των άρθρων 

5 έως και 11 του ν. 1729/1987 «Καταπολέµηση της διάδοσης των ναρκωτικών  και  προστασία  των 

νέων...» και του ν. 1500/1984 όπως κάθε φορά ισχύουν.  

Άρθρο 17 

Όργανα εφαρµογής 

1. Ο έλεγχος της εφαρµογής των διατάξεων του νόµου αυτού ανήκει στις Επιθεωρήσεις Εργασίας.  

2. Τα όργανα της προηγούµενης παραγράφου απαγορεύουν τη συνέχιση της εργασίας του ανηλίκου σε 

ορισµένη επιχείρηση, όταν απασχολείται  σε  συνθήκες  που  δεν  διασφαλίζουν  τη  σωµατική  ή  την  ψυχική 

του υγεία.  

Άρθρο 18 

Ποινικές διοικητικές κυρώσεις

1. Ο εργοδότης ή οι εκπρόσωποί του που παραβαίνουν από δόλο ή από αµέλεια τις διατάξεις του νόµου 

αυτού και των αποφάσεων, που εκδίδονται κατ' εξουσιοδότησή του,  τιµωρούνται,  αν  από  άλλη  ποινική 

διάταξη δεν προβλέπεται βαρύτερη ποινή, σύµφωνα µε τις ποινές του άρθρου 458 του Ποινικού Κώδικα.  

2. Με κράτηση ή πρόστιµο τιµωρείται και εκείνος που ασκεί την επιµέλεια του ανηλίκου, όταν επιτρέπει σε 

αυτόν να ασχολείται κατά παράβασιν των άρθρων 2, 3, 5 και 8 του νόµου αυτού.  

3.  Εκτός  από  τις  ποινικές  κυρώσεις  της  παραγράφου  1,  ο  εργοδότης ή οι εκπρόσωποί του, που 

παραβαίνουν τις διατάξεις του νόµου αυτού, τιµωρούνται µε πρόστιµο τριάντα χιλιάδες έως τριακόσιες 

χιλιάδες  δραχµές.  Το  πρόστιµο  αυτό  επιβάλλεται  µε  πράξη  του  προϊσταµένου της αρµόδιας 

Επιθεώρησης Εργασίας. Οι διατάξεις των περιπτώσεων στ και ζ της παραγράφου 2 του άρθρου 5 του 

ν.δ. 2656/1953, όπως τροποποιήθηκε µε την παράγραφο 1 του άρθρου 1 του ν.δ. 763/1970 (ΦΕΚ 283), 

εφαρµόζονται και για το πιο πάνω πρόστιµο.  

4. Με απόφαση του Υπουργού Εργασίας µπορεί να αναπροσαρµόζεται  το ύψος του προστίµου της 

προηγούµενης παραγράφου.  

Aρθρο 19 5

Μεταβατικές διατάξεις 

1. Οι διατάξεις του άρθρου 2 εφαρµόζονται σε όλους τους ανηλίκους που θα απασχοληθούν για πρώτη 

φορά µετά την έναρξη της ισχύος του νόµου αυτού.  

2. Βιβλιάρια εργασίας ανηλίκων, που έχουν εκδοθεί µέχρι την έναρξη της ισχύος του νόµου αυτού, 

εξακολουθούν να ισχύουν µέχρι τότε που θα λήξει ο αναγραφόµενος σε αυτά χρόνος.  

3. Η προβλεπόµενη από το άρθρο 5 παρ. 1 ηµερήσια απασχόληση, για  τους  µαθητές  των  Σχολών 

Μαθητείας του Ο.Α.Ε.∆. ισχύει από την έναρξη του εκπαιδευτικού έτους 1989-1990.  

4. Με Προεδρικά ∆ιατάγµατα, που εκδίδονται µε κοινή πρόταση των  Υπουργών  Εργασίας  και  Εµπορικής 

Ναυτιλίας, εναρµονίζονται οι διατάξεις που ρυθµίζουν την ναυτική  εργασία  µε  τις  διατάξεις του νόµου 

αυτού.  

(τα άρθρα 20 έως και 22 παραλείπονται, καθόσον δεν αφορούν θέµατα ασφάλειας και υγείας των εργαζοµένων)

Παραγγέλλουµε τη δηµοσίευση του παρόντος στην Εφηµερίδα της Κυβερνήσεως  και  την  εκτέλεσή  του  ως 

νόµου του Κράτους.  

Αθήνα, 22 Μαρτίου 1989